İnsana sadâkat yakışır görse de ikrah
Yardımcısıdır doğruların Hazret-i Allah
Eğri olanın gölgesi de eğridir elbet
Hakikat yolunda bulunur ancak felah.

Ceza davaları, hayatın en zorlu süreçlerinden biri olabilir. Özellikle yargılamanın sonuna yaklaşırken, delillerin toplandığı, tanıkların dinlendiği ve tartışmaların yapıldığı aşamaların ardından kritik bir dönemece girilir. İşte tam bu noktada, yani mahkeme heyetinin kararını vermeden önceki son virajda, iddia makamını temsil eden Cumhuriyet Savcısı’nın rolü öne çıkar. Savcı, tüm yargılama boyunca elde edilen verileri değerlendirerek, davanın esası hakkındaki nihai görüşünü ve taleplerini mahkemeye sunar. Hukuk dilinde bu işleme MÜTALAA adı verilir. Mütalaa, karardan önceki en önemli aşamalardan biridir ve hem sanık hem de mağdur açısından davanın gidişatını etkileyebilecek potansiyele sahiptir. Bu yazımızda, ceza yargılamasındaki mütalaanın ne anlama geldiğini, süreçteki yerini, içeriğini, hukuki sonuçlarını ve en önemlisi bu aşamada sahip olduğunuz hakları, 2025 yılı güncel bilgileri ışığında, herkesin anlayabileceği bir dille ele alacağız.

Mütalaa Kavramı: Savcının Son Sözü

Mütalaa Ne Demek? (TDK Anlamı)

“Mütalaa” kelimesi, günlük hayatta ve farklı disiplinlerde çeşitli anlamlarda kullanılabilen Arapça kökenli bir sözcüktür.[1] Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne baktığımızda, “mütalaa” kelimesinin genel anlamları arasında “etüt”, “herhangi bir konu üzerinde ayrıntılı düşünme ile oluşan görüş ve yorum” veya “irdeleme” gibi karşılıklar buluruz.[2, 3, 4] Yani bir konu hakkında derinlemesine düşünmek, incelemek ve bir fikir oluşturmak eylemini ifade eder. Ancak bu genel anlamın yanında, hukuki süreçlerde, özellikle de ceza yargılamasında “mütalaa” çok daha spesifik ve teknik bir anlama sahiptir. Bu yazıda odaklanacağımız anlam da budur. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda geçen “bilirkişi raporu” veya “uzmanından alınan bilimsel mütalaa” gibi kavramlarla karıştırılmamalıdır.[5, 6, 7] Bizim konumuz, savcının davanın esası hakkındaki son görüşüdür.

Hukuki Anlamı ve Amacı

Ceza hukukundaki teknik terimle “esas hakkında mütalaa”, Cumhuriyet Savcısı’nın, yargılamanın kovuşturma (mahkeme) aşamasında, tüm delillerin ortaya konulup tartışılmasından sonra [8], davanın esasına (yani sanığın suçu işleyip işlemediğine) ilişkin olarak, topladığı delillere ve oluşan kanaatine dayanarak mahkemeye sunduğu yazılı veya sözlü nihai görüş ve talepler bütünüdür.[8, 9, 10] Savcı bu mütalaada, sanığın hangi suçu işlediğini düşündüğünü, bu suçun yasal unsurlarının oluşup oluşmadığını değerlendirir ve sonuç olarak sanığın beraatini (suçsuz bulunmasını), mahkumiyetini (cezalandırılmasını) veya ceza verilmesine yer olmadığına dair bir karar verilmesini talep eder.[10] Mütalaanın temel amacı, iddia makamının son değerlendirmesini yaparak, karar verme aşamasındaki mahkemeye yol göstermek ve kendi hukuki analizini sunmaktır.[11]

Yasal Dayanak: Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 216

Esas hakkında mütalaa kurumunun yasal çerçevesi, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 216. maddesinde çizilmiştir.[9, 11, 12] Bu madde, “Delillerin Tartışılması” başlığını taşır ve yargılamanın son aşamalarından birini düzenler. Madde, delillerin ortaya konulması ve tartışılmasının ardından, hüküm verilmeden önce kimlerin hangi sırayla söz alacağını belirler. İşte savcının esas hakkındaki mütalaasını sunması da bu madde kapsamında düzenlenmiş bir usul kuralıdır.[9, 13, 14] CMK 216, mütalaanın ne zaman sunulacağını ve tarafların bu mütalaaya karşı nasıl pozisyon alacağını net bir şekilde ortaya koyar.

Duruşmada Mütalaa Aşaması: Süreç Nasıl İşler?

Delillerin Tartışılmasından Sonra

Mütalaanın zamanlaması son derece önemlidir. Savcı, görüşünü yargılamanın herhangi bir anında değil, belirli bir aşamadan sonra sunar. Bu aşama, CMK’da “delillerin tartışılması” olarak adlandırılır.[8, 11] Yani, tanıkların dinlenmesi, belgelerin incelenmesi, bilirkişi raporlarının okunması gibi tüm delil toplama ve değerlendirme işlemleri bittikten sonra, tarafların bu deliller üzerindeki son argümanlarını sunduğu evrenin ardından mütalaaya sıra gelir.[11] Bu, yargılamanın artık sonuçlanmaya yaklaştığını, mahkemenin karar için gerekli tüm verileri topladığını ve iddia makamının son sözünü söyleme vaktinin geldiğini gösterir.

Kim Ne Zaman Konuşur? (CMK 216 Sırası)

Adil bir yargılama için tarafların iddia ve savunmalarını dengeli bir şekilde sunabilmeleri esastır. CMK Madde 216(1), bu dengeyi sağlamak amacıyla delillerin tartışılması ve son beyanlar aşamasında kimin hangi sırayla konuşacağını net bir şekilde belirlemiştir.[13, 15] Bu sıra şöyledir:

1. İlk söz hakkı, suçtan zarar gören taraf olan **katılana veya vekiline** (avukatına) verilir.[11, 14] Katılan, davaya müdahil olmuş mağdur, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişileri ifade eder.[11]
2. Katılan veya vekilinden sonra söz, iddia makamını temsil eden **Cumhuriyet Savcısı**’na verilir. Savcı bu aşamada esas hakkındaki mütalaasını açıklar.[9, 11]
3. Savcının mütalaasının ardından söz hakkı, savunma makamına, yani **sanığa ve/veya müdafiine** (avukatına) ya da varsa kanuni temsilcisine geçer.[9, 11] Savunma tarafı, savcının mütalaasına karşı kendi argümanlarını ve taleplerini sunar.
4. CMK 216/2 uyarınca, taraflar birbirlerinin açıklamalarına **cevap verme hakkına** sahiptir.[10, 16] Yani savcı, sanık savunmasına; sanık ve müdafii de savcının veya katılanın beyanlarına karşı tekrar söz alabilir.
5. Tüm bu beyanlar ve cevaplar tamamlandıktan sonra, CMK 216/3 gereğince **hükümden önceki son söz, mutlaka duruşmada hazır bulunan sanığa** verilir.[10, 12, 13] Bu, sanığın savunma hakkının en temel güvencelerinden biridir.

Bu konuşma sırasına uyulması, “çelişmeli yargılama” ve “silahların eşitliği” ilkelerinin bir gereğidir.[9, 12] Savunma makamının, iddia makamının son ve kapsamlı görüşünü (mütalaayı) duyduktan sonra cevap verebilmesi [9, 11] ve son sözün sanığa ait olması [10, 12], adil bir yargılanma hakkının temel taşlarındandır. Bu sıranın ihlali, Yargıtay tarafından önemli bir usul hatası ve bozma nedeni olarak kabul edilmektedir.[14] Çünkü adil bir karar verilebilmesi için mahkemenin her iki tarafın da argümanlarını tam olarak dinlemesi ve özellikle savunmanın iddialara karşı koyma fırsatına sahip olması gerekir.

Savcı Mütalaasında Neler Olmalı?

Mütalaanın İçeriği

Cumhuriyet Savcısı’nın sunduğu esas hakkındaki mütalaanın belirli unsurları içermesi, yargılamanın sağlığı ve savunma hakkının etkin kullanımı açısından önemlidir. Özellikle mahkumiyet talep edilen bir mütalaada, yerleşik Yargıtay içtihatları ve doktrin görüşleri ışığında şu unsurların bulunması beklenir [9, 10]:

• Olayın Anlatılması (Fiilin Açıklanması): Savcı, sanığa isnat edilen eylemin ne olduğunu, nerede, ne zaman ve nasıl gerçekleştiğini, yargılama sırasında ortaya çıkan delillere dayanarak açık ve anlaşılır bir şekilde özetlemelidir.[9] Özellikle karmaşık davalarda, olay anlatımının muğlak olması, savunma hakkının kısıtlanmasına yol açabilir.[9]
• Suç Vasfının Gösterilmesi (Hukuki Nitelendirme): Anlatılan eylemin Türk Ceza Kanunu (TCK) veya ilgili diğer ceza kanunları kapsamında hangi suçu oluşturduğu net bir şekilde belirtilmelidir.[9] Örneğin, eylemin “hırsızlık”, “dolandırıcılık”, “yaralama” gibi hangi spesifik suç tanımına uyduğu ifade edilmelidir. Bu nitelendirme, savunma stratejisinin belirlenmesi (örneğin, daha az cezayı gerektiren farklı bir suç tipinin savunulması) ve lehe hükümlerin (HAGB, erteleme vb.) tartışılabilmesi açısından kritiktir.[9]
• Kanun Maddesinin Gösterilmesi (Yasal Dayanak): Savcı, talep ettiği mahkumiyetin veya diğer kararların yasal dayanağını, yani TCK veya ilgili kanunların hangi maddelerine dayandığını açıkça göstermelidir.[9, 10] Örneğin, “TCK’nın 142/2-h maddesi uyarınca cezalandırılması…” gibi spesifik bir atıf yapılmalıdır. Bu, hem suç vasfının doğruluğunun denetlenmesi hem de uygulanacak hukuki rejimin anlaşılması için zorunludur.[9] Yargıtay, mütalaanın yargılama konusu tüm suçları ve talep edilen tüm kanun maddelerini kapsaması gerektiğini vurgulamaktadır.[9, 15]
• Delillerin Tartışılması (İspat Vasıtaları): İdeal bir mütalaada, savcının ulaştığı sonucu (mahkumiyet veya beraat talebini) hangi delillere dayandırdığını belirtmesi beklenir.[9, 12] Tanık beyanları, belgeler, raporlar, keşif bulguları gibi hangi ispat vasıtalarının kendi görüşünü desteklediğini ortaya koymalıdır. Ancak uygulamada savcıların bu kısmı bazen genel ifadelerle geçiştirdiği ve Yargıtay’ın da delillerin ayrıntılı olarak gösterilmemesini her zaman mutlak bir bozma nedeni saymadığı görülmektedir.[9] Yine de, adil yargılanma ilkesi ve savunma hakkı açısından, mütalaanın hangi temel delillere dayandığının anlaşılır olması önemlidir.[9]

Ayrıca, mütalaanın sadece maddi olaya (sübuta) değil, aynı zamanda hukuki meseleye de değinmesi, yani olayın hukuki yorumunu ve sonuçlarını kapsaması gerekir.[11]

Açıklık ve Gerekçe

Mütalaanın taşıması gereken en önemli niteliklerden biri de açıklık, anlaşılırlık ve gerekçeliliktir.[11] Savcının görüşü, soyut ve genel ifadelerden, kopyala-yapıştır metinlerden uzak olmalı, dosyadaki somut delillerle ve olayla ilişkilendirilmiş bir analiz sunmalıdır.[9, 11] Mütalaa, savunma tarafının iddia makamının nihai pozisyonunu net bir şekilde anlamasına ve buna karşı etkili bir savunma hazırlamasına olanak tanımalıdır.[9] Muğlak, çelişkili veya gerekçesiz bir mütalaa, hem mahkemenin karar verme sürecini zorlaştırır hem de savunma hakkını zedeler. Bu nedenle, mütalaanın sadece şeklen sunulmuş olması yeterli değildir; içeriğinin de belirli bir kalitede, yani açık, anlaşılır ve dosya özelinde bir değerlendirme içermesi beklenir. Aksi durum, adil yargılanma hakkının ihlali anlamına gelebilir ve üst mahkemelerde bozma sebebi oluşturabilir.[11]

Mütalaa ve İddianame: Karıştırılmaması Gereken İki Önemli Belge

Ceza yargılaması sürecinde savcılık tarafından hazırlanan iki temel belge olan iddianame ve esas hakkındaki mütalaa, sıkça birbirine karıştırılabilmektedir. Ancak bu iki belge, hem zamanlama hem amaç hem de hukuki sonuçları bakımından birbirinden tamamen farklıdır. Bu farkları netleştirmek, yargılama sürecini doğru anlamak açısından kritik öneme sahiptir. Aşağıdaki tablo, iddianame ile **MÜTALAA** arasındaki temel farkları özetlemektedir:

Özellik	İddianame	Esas Hakkında Mütalaa
Aşama (Stage)	Soruşturma evresinin sonunda hazırlanır, mahkemeye sunulur ve kabulüyle kovuşturma (dava) başlar.[10, 11, 17]	Kovuşturma evresinin sonunda, deliller tartışıldıktan sonra, karardan önce sunulur.[8, 10]
Amaç (Purpose)	Kamu davasını açmak, şüpheliye atılı suçu ve delilleri mahkemeye bildirmek.[10, 11, 17]	Yargılama sonucunda oluşan kanaate göre iddia makamının nihai görüşünü (beraat, mahkumiyet vb.) ve taleplerini bildirmek.[8, 10, 11]
Şüphe Düzeyi (Level of Suspicion)	Davanın açılması için “yeterli şüphe” bulunması gerekir.[10, 17]	Savcılığın yargılama sonunda ulaştığı “kesin kanaati” veya görüşünü yansıtır, bir ihtimal değil, net bir talep içerir.[9, 10]
Bağlayıcılık (Binding Nature)	Mahkeme, iddianamede belirtilen fiil ve fail ile bağlıdır, bunun dışına çıkamaz (genellikle).	Hakim için bağlayıcı değildir. Hakim, mütalaanın aksi yönde karar verebilir.[10, 11, 17]
Değiştirilebilirlik (Amendability)	Mahkeme tarafından kabul edildikten sonra (iade edilmemişse) savcı tarafından değiştirilemez.[11]	Savcı, yargılama sürecindeki gelişmelere göre mütalaasını değiştirebilir veya farklı bir görüş sunabilir; kanunda kısıtlayıcı bir hüküm yoktur.[11, 15]
Hazırlayan (Prepared by)	Genellikle soruşturmayı yürüten Cumhuriyet Savcısı tarafından hazırlanır.[10]	Duruşmalara katılan (duruşma savcısı) Cumhuriyet Savcısı tarafından sunulur.[10, 17]

Bu temel farkları bilmek, bir ceza davasında hangi aşamada olunduğunu, savcılığın hangi belgesinin ne anlama geldiğini ve buna karşı nasıl bir strateji izlenmesi gerektiğini anlamaya yardımcı olur. İddianame davanın başlangıç noktasını oluştururken, mütalaa sonuca giden yolda iddia makamının son değerlendirmesini ifade eder.

Mahkeme Mütalaaya Uymak Zorunda Mı?

Hakimin Takdir Yetkisi (CMK 217)

Ceza yargılamasında en sık sorulan sorulardan biri, mahkeme hakiminin savcının sunduğu mütalaaya uyup uymak zorunda olup olmadığıdır. Bu sorunun cevabı nettir: Hayır, hakim mütalaaya uymak zorunda değildir.[10, 11, 17] Mütalaa, iddia makamının görüşünü yansıtan önemli bir beyan olsa da, nihai kararı verecek olan mahkeme heyeti veya hakimdir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 217. maddesi bu durumu açıkça düzenler. Bu maddeye göre hakim, kararını ancak duruşmaya getirilmiş ve huzurunda tartışılmış delillere dayandırabilir ve bu delilleri vicdani kanaatine göre serbestçe takdir eder.[11] Yani hakim, savcının mütalaasını bir delil veya görüş olarak değerlendirir, ancak kendi vicdani kanaati ve dosyadaki tüm delillerin kolektif değerlendirmesi sonucunda farklı bir karara varabilir.[11] Bu ilke, yargı bağımsızlığının ve hakimin delilleri serbestçe değerlendirme yetkisinin bir yansımasıdır. Dolayısıyla, savcı sanığın cezalandırılmasını talep etse bile hakim beraat kararı verebilir; tersi durumda, savcı beraat talep etse dahi hakim delillere dayanarak mahkumiyet hükmü kurabilir.[10, 17]

Mütalaanın Etkisi

Hakimin mütalaaya uymak zorunda olmaması, mütalaanın tamamen etkisiz olduğu anlamına gelmez. Mütalaa, yargılamanın son aşamasında iddia makamının tüm delilleri değerlendirerek ulaştığı sonucu ve hukuki analizi içerdiği için, mahkemenin karar verme sürecinde önemli bir referans noktasıdır.[10, 11] Hakim, kararını oluştururken savcının argümanlarını, delil değerlendirmesini ve yasa maddelerine yaptığı atıfları dikkate alır.[11] Özellikle iyi gerekçelendirilmiş, dosyadaki delillerle tutarlı ve hukuki analizi güçlü bir mütalaa, hakimin kanaatinin oluşmasında etkili olabilir.[10] Ayrıca, mütalaanın sunulması ve mütalaaya karşı savunma hakkının kullandırılması gibi usuli gerekliliklerin yerine getirilmemesi, adil yargılanma hakkının ihlali sayılarak üst mahkemeler (Bölge Adliye Mahkemesi veya Yargıtay) tarafından bozma nedeni olarak kabul edilebilir.[9, 11] Bu nedenle, mütalaa hukuken bağlayıcı olmasa da, yargılama sürecindeki pratik önemi ve etkisi göz ardı edilemez. Etkili bir savunma, mütalaanın bu potansiyel etkisini göz önünde bulundurarak, savcının argümanlarını çürütmeye odaklanmalıdır. Bu durum, özellikle bu kritik aşamada deneyimli bir ceza avukatının yardımının değerini ortaya koymaktadır.[10, 17]

Mütalaaya Karşı Savunma: Haklarınız Nelerdir?

Cevap Hakkı

Savcının esas hakkındaki mütalaasını sunmasının ardından, savunma makamının en temel haklarından biri, bu mütalaaya karşı cevap verme hakkıdır.[10, 11] CMK Madde 216/2, sanık ve müdafiinin (veya kanuni temsilcisinin), Cumhuriyet Savcısı’nın açıklamalarına cevap verebileceğini açıkça belirtir.[13, 16] Bu hak, adil yargılanma hakkının ayrılmaz bir parçası olan savunma hakkının [12] ve “çelişmeli yargılama” ilkesinin [18] somut bir tezahürüdür. Savunmanın, iddia makamının son ve kapsamlı argümanlarını duyduktan sonra kendi karşı argümanlarını sunma fırsatına sahip olması gerekir. Bu hakkın kullandırılmaması veya engellenmesi, Yargıtay tarafından savunma hakkının kısıtlanması olarak değerlendirilir ve hükmün bozulması için yeterli bir sebeptir.[9]

Süre Talebi

Cumhuriyet Savcısı mütalaasını sunduğunda, özellikle dosyanın karmaşıklığı veya mütalaanın içeriğinin beklenmedik olması durumunda, savunma tarafının hemen o anda kapsamlı bir cevap vermesi zor olabilir. Bu gibi durumlarda, sanık veya müdafii, mütalaaya karşı savunmasını hazırlamak üzere mahkemeden makul bir süre talep etme hakkına sahiptir.[17] Mahkemeler genellikle bu talebi kabul ederek, savunmanın hazırlanması için bir sonraki celseye kadar veya uygun görecekleri başka bir tarihe kadar süre verirler.[17] Bu süre talebi, savunma hakkının etkin bir şekilde kullanılabilmesi için önemlidir. CMK 67/6’da belirtilen, sadece uzman mütalaası almak için ek süre istenemeyeceği kuralı [5], savcının esas hakkındaki mütalaasına karşı genel savunma hazırlamak için süre isteme hakkını ortadan kaldırmaz. Savunma için gerekli zaman ve kolaylıklara sahip olma hakkı, adil yargılanmanın temel unsurlarındandır ve mahkemenin makul süre taleplerini keyfi olarak reddetmesi, bu hakkın ihlali anlamına gelebilir ve Yargıtay tarafından bozma nedeni sayılabilir.[11, 13, 14] Bu nedenle, hazırlık için süreye ihtiyaç duyuluyorsa, bu talep çekinmeden mahkemeye iletilmelidir.

Etkili Bir Savunma Nasıl Hazırlanır?

Mütalaaya karşı sunulacak savunma (esas hakkında savunma), davanın sonucunu etkileyebilecek son önemli fırsatlardan biridir. Bu savunma sözlü olarak duruşmada yapılabileceği gibi, süre alındıysa yazılı bir dilekçe ile de mahkemeye sunulabilir.[17] Etkili bir savunma için şu noktalara dikkat edilmelidir:

• Mütalaayı Analiz Etmek: Savcının mütalaasındaki her bir iddia, delil değerlendirmesi ve hukuki nitelendirme dikkatlice incelenmelidir. Savunma, mütalaanın zayıf noktalarını, çelişkilerini ve eksikliklerini hedef almalıdır.[12]
• Doğrudan Cevap Vermek: Mütalaada ileri sürülen iddialara ve taleplere net ve doğrudan cevaplar verilmelidir. Savcının olay anlatımına karşı savunmanın kendi olay versiyonu sunulmalı, hukuki nitelendirmesine karşı alternatif yorumlar getirilmelidir.[12]
• Delilleri Tartışmak: Savunma, lehine olan delilleri (tanık beyanları, raporlar, belgeler vb.) vurgulamalı, savcının dayandığı delillerin ise güvenilirliğini, hukuka uygunluğunu veya yetersizliğini tartışmalıdır. Hukuka aykırı elde edilen delillerin hükme esas alınamayacağı belirtilmelidir.[11, 12]
• Hukuki Argümanlar Sunmak: Savunma, sadece olgusal iddialara değil, hukuki yorumlara da odaklanmalıdır. Suçun unsurlarının oluşmadığı, fiilin hukuka uygunluk nedenleri (meşru müdafaa, zorunluluk hali vb.) kapsamında kaldığı veya daha az cezayı gerektiren farklı bir suçun (örneğin, nitelikli hal yerine basit halin) söz konusu olduğu gibi hukuki argümanlar geliştirilmelidir.[12]
• Lehe Hükümleri Talep Etmek: Öncelikle beraat talep edilmelidir. Mahkumiyet ihtimaline karşı ise, TCK’daki indirim nedenlerinin (haksız tahrik, yaş küçüklüğü, iyi hal vb.), cezanın ertelenmesi, HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) veya adli para cezasına çevrilmesi gibi lehe olan tüm hükümlerin uygulanması gerektiği gerekçeleriyle talep edilmelidir.[9]
• Gerekirse Tevsii Tahkikat İstemek: Eğer yargılama sırasında toplanmamış ancak davanın sonucunu etkileyebilecek önemli bir delil varsa (örneğin, dinlenmeyen bir tanık, incelenmeyen bir kayıt), savunma bu delilin toplanması için “tevsii tahkikat” (soruşturmanın genişletilmesi) talebinde bulunabilir. Ancak bu talebin kabulü mahkemenin takdirindedir ve gerekçelendirilmesi gerekir.[10, 16]

Mütalaaya karşı savunma aşaması, pasif bir bekleyiş değil, aktif ve stratejik bir mücadele gerektirir. Sadece suçlamaları reddetmek yerine, savcının argümanlarını analiz edip çürüten, kendi tezini delillerle destekleyen ve hukuki dayanaklarını net bir şekilde ortaya koyan bir savunma, hakimin kararını etkileme potansiyeline sahiptir.[12] Bu aşamanın karmaşıklığı ve önemi, deneyimli bir ceza avukatının rehberliğinin ne kadar değerli olduğunu bir kez daha göstermektedir.[10, 17]

Mütalaa Sürecinden Örnek Olaylar

Mütalaa ve ona karşı savunma süreçlerinin nasıl işlediğini daha iyi anlamak için Türkiye’de yaşanmış olabilecek, kimlik bilgileri içermeyen ancak gerçekçi birkaç senaryoyu inceleyelim:

Senaryo 1 (Mütalaanın Belirsizliği Sorunu): Ahmet Bey, birden fazla işlemin iç içe geçtiği karmaşık bir dolandırıcılık iddiasıyla yargılanmaktadır. Duruşmaların sonunda savcı mütalaasını sunar. Ancak mütalaa oldukça kısadır ve Ahmet Bey’in hangi eyleminin, dolandırıcılık suçunun hangi yasal unsurlarını (hile, aldatma, menfaat temini vb.) oluşturduğunu net bir şekilde açıklamamakta, genel olarak “dosya kapsamına göre cezalandırılması” şeklinde bir talepte bulunmaktadır. Ahmet Bey’in avukatı, mütalaanın bu haliyle hangi somut iddiaya karşı savunma yapacaklarını belirlemeye imkan vermediğini, CMK’nın gerektirdiği açıklıkta olmadığını [9] belirterek itiraz eder. Avukat, mütalaanın yetersiz olduğunu ve savunma hakkını kısıtladığını [9] ileri sürerek, savcının iddialarını somutlaştırmasını veya mahkemenin bu belirsiz mütalaayı dikkate almamasını talep eder.

Senaryo 2 (Suç Vasfı Tartışması): Ayşe Hanım, yanında çalıştığı iş yerine ait bir miktar parayı zimmetine geçirdiği iddiasıyla nitelikli hırsızlık (TCK 142) suçundan yargılanmaktadır. Savcı mütalaasında, eylemin TCK 142 kapsamında değerlendirilerek Ayşe Hanım’ın cezalandırılmasını ister. Ancak Ayşe Hanım’ın avukatı, mütalaaya karşı yaptığı savunmada, Ayşe Hanım ile işveren arasında iş ilişkisinden kaynaklanan özel bir güven ilişkisi bulunduğunu, paranın kendisine teslim edilmiş olduğunu ve eylemin hırsızlık değil, daha az cezayı gerektiren “güveni kötüye kullanma” (TCK 155) suçunu oluşturduğunu iddia eder.[12] Avukat, bu iddiasını destekleyen iş sözleşmesi, tanık beyanları gibi delilleri mahkemeye hatırlatarak, suç vasfının yanlış değerlendirildiğini ve TCK 155’ten hüküm kurulması gerektiğini savunur.

Senaryo 3 (Başarılı Savunma ve Delillerin Gücü): Can Bey, bir tartışma sonrası çıkan kavgada karşı tarafa yumruk attığı için kasten yaralama suçundan yargılanmaktadır. Mağdurun şikayeti ve beyanları üzerine savcı, mütalaasında Can Bey’in cezalandırılmasını talep eder. Ancak Can Bey’in avukatı, mütalaaya karşı savunmasında, olayın hemen ardından elde edilen ve dosyaya sunulan güvenlik kamerası görüntülerini tekrar gündeme getirir. Görüntülerde, Can Bey’in önce saldırıya uğradığı ve kendisini korumak amacıyla (meşru müdafaa) hareket ettiği açıkça görülmektedir. Avukat, bu görüntülerin mağdurun beyanlarıyla çeliştiğini ve savcının mütalaasının bu önemli delili yeterince dikkate almadığını vurgular. Mahkeme, mütalaanın aksine [11], görüntüleri ve savunmayı esas alarak Can Bey’in meşru müdafaa sınırları içinde hareket ettiğine kanaat getirir ve beraatine karar verir.

Yüksek Mahkemeler Mütalaa Hakkında Ne Diyor? (Yargıtay ve BAM Kararları)

Esas hakkındaki mütalaa ve bu süreçteki usul kuralları, adil yargılanma hakkının temel güvencelerindendir. Yüksek mahkemeler olan Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM), ilk derece mahkemelerinin kararlarını denetlerken, **MÜTALAA** aşamasındaki hataları da titizlikle incelemektedir. Bu aşamadaki bazı önemli usul hataları, verilen hükmün bozulmasına (kaldırılmasına veya geri gönderilmesine) neden olabilmektedir. Yüksek mahkeme kararlarında öne çıkan ve bozma nedeni sayılan bazı durumlar şunlardır:

• Savunma ve Cevap Hakkının Kısıtlanması: Sanığa veya müdafiine (avukatına), savcının esas hakkındaki mütalaasına karşı savunma yapmak üzere söz hakkı verilmemesi veya savunmasını hazırlaması için makul bir süre tanınmaması [13, 17], savunma hakkının kısıtlanması anlamına gelir ve Yargıtay tarafından kesin bozma nedenlerinden sayılır.[9, 11, 12, 14]
• Son Söz Hakkının Verilmemesi: CMK 216/3 uyarınca hükümden önceki son sözün duruşmada hazır bulunan sanığa ait olduğu kuralına uyulmaması, yani sanığa son söz hakkı verilmeden hüküm kurulması, Yargıtay içtihatlarında mutlak bir bozma nedenidir.[9, 12, 14]
• Yetersiz veya Anlaşılmaz Mütalaa: Mütalaanın içeriğinin, sanığın hangi fiilden dolayı, hangi delillere dayanılarak ve hangi kanun maddesi uyarınca cezalandırılmasının istendiğini anlamaya elverişli olmayacak kadar belirsiz, genel veya eksik olması durumunda, savunma hakkının etkin kullanılamayacağı kabul edilir. Yargıtay, bu tür mütalaaların geçerli sayılamayacağını ve yargılamanın bu şekilde sonuçlandırılamayacağını belirtmektedir.[9, 11] Mütalaanın, yargılama konusu olan tüm suçlamaları kapsaması da gereklidir.[9, 15]
• Usule Aykırı Konuşma Sırası: CMK 216’da belirtilen konuşma sırasına (önce katılan/vekili, sonra savcı, sonra sanık/müdafii) riayet edilmemesi de, özellikle savunma hakkını etkiliyorsa, bir bozma nedeni olabilir.[14]
• Mütalaanın Alınmaması: Mahkemenin, savcının esas hakkındaki mütalaasını almadan veya savcının mütalaa vermekten kaçınması durumunda gerekli işlemleri yapmadan (örneğin, yeni bir savcı görevlendirilmesini istemeden [14]) doğrudan hüküm kurması da usule aykırıdır ve bozma sebebidir.[12]

İlk derece mahkemesi kararlarına karşı yapılan itirazlar öncelikle Bölge Adliye Mahkemeleri (BAM) tarafından incelenir.[19, 20] BAM’lar da ilk derece mahkemesinin mütalaa sürecindeki benzer usul hatalarını tespit ettiğinde, kararı kaldırarak dosyayı geri gönderebilir veya gerekli usuli işlemleri kendisi yaparak yeni bir karar verebilir.[21, 22] Yüksek mahkemelerin bu kararları, mütalaa aşamasındaki usul kurallarının sadece bir formalite olmadığını, adil yargılanma hakkının özünü ilgilendiren önemli güvenceler olduğunu göstermektedir. Bu kurallara uyulmaması, davanın sonucunu doğrudan etkileyebilecek ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, savunma tarafının bu süreçte haklarını bilmesi ve usul hatalarına karşı dikkatli olması büyük önem taşır.

Mütalaaya Karşı Beyan Dilekçesi Nasıl Yazılır? (Örnek Dilekçe)

Savcının esas hakkındaki mütalaasına karşı savunmalarınızı yazılı olarak sunmak istemeniz durumunda, mahkemeye hitaben bir “Mütalaaya Karşı Beyan Dilekçesi” hazırlamanız gerekir. Aşağıda, genel unsurları içeren ve 500 kelimeyi aşan örnek bir dilekçe taslağı sunulmuştur. Unutmayın ki her dava kendine özgüdür ve bu sadece bir örnektir. Kendi durumunuza özel bir dilekçe için mutlaka bir avukattan hukuki destek almalısınız.

---

T.C.

[İLGİLİ MAHKEMENİN ADI] MAHKEMESİNE

(Örn: ANKARA 15. AĞIR CEZA MAHKEMESİNE)

 

DOSYA NO : 2024/…. Esas

 

BEYANDA BULUNAN
SANIK : (TC Kimlik No:)
 

MÜDAFİİ : Av. Murteza Osman AŞIK
,
[Avukatın Adresi] UETS:

 

KONU : Sayın Savcılığın tarihli duruşmada sunmuş olduğu esas hakkındaki mütalaasına karşı beyanlarımızın, savunmalarımızın ve taleplerimizin sunulmasından ibarettir.

 

AÇIKLAMALAR :

1. Mütalaanın Özeti ve Usule İlişkin Değerlendirme:

Mahkemenizin yukarıda esas numarası belirtilen dosyasında, tarihli celsede Sayın İddia Makamı esas hakkındaki mütalaasını sunmuş ve müvekkilimiz’nın, suçundan dolayı TCK’nın [İlgili Madde Numaraları] maddeleri uyarınca cezalandırılmasını talep etmiştir. Öncelikle belirtmek isteriz ki, Sayın Savcılığın mütalaası, dosyadaki mevcut delil durumuyla ve olayın oluş şekliyle örtüşmemektedir. (Eğer varsa, usule ilişkin itirazlar burada belirtilir: Örneğin, mütalaanın yeterince açık olmadığı, savunma için yeterli süre verilmediği vb.)

2. Esasa İlişkin Savunmalarımız ve Mütalaaya İtirazlarımız:

Sayın Savcılığın mütalaasında ileri sürdüğü iddialar ve vardığı sonuç, aşağıdaki nedenlerle hukuka ve dosya gerçeğine aykırıdır:

a) Olayın Gerçekleşme Şekline İlişkin Beyanlarımız: Mütalaada belirtilen olay örgüsü eksik ve hatalı yorumlanmıştır. Olayın müvekkilimizin bakış açısından ve dosyadaki somut delillerle desteklenen gerçek şekli şöyledir: Örneğin, tanık’nın tarihli beyanında da ifade ettiği üzere…; dosyada bulunan başlıklı belgede görüleceği gibi…; tarihli bilirkişi raporunun sonuç kısmında belirtildiği üzere…

b) Delillerin Değerlendirilmesi ve İsnat Edilen Suçun Unsurlarının Oluşmadığı Yönündeki İtirazlarımız: Sayın Savcılık, mütalaasında mahkumiyet talebini delillerine dayandırmaktadır. Ancak bu deliller, müvekkil aleyhine yorumlanmaya elverişli olmadığı gibi, suçun maddi ve manevi unsurlarının oluştuğunu ispata yeterli değildir. Şöyle ki: Müvekkilin eyleminde suç kastı bulunmamaktadır… İsnat edilen suçun maddi unsurları olan… olayda mevcut değildir. Aksine, [Lehe Delil]’in de gösterdiği gibi, müvekkilimiz…

c) Suç Vasfına İlişkin İtirazlarımız (Alternatif Savunma): Müvekkilin eyleminin mütalaada belirtilen suçunu oluşturmadığı kanaatindeyiz. Ancak mahkemeniz aksi kanaatte olsa dahi, eylemin hukuki nitelendirmesi hatalıdır. Dosyadaki deliller ışığında, eylem olsa olsa olarak değerlendirilebilir. Zira…

d) (Gerekliyse) Tevsii Tahkikat Talebimiz: Yargılama sırasında aydınlatılamayan ve/veya eksik incelenen ancak davanın sonucunu doğrudan etkileyecek nitelikte olan şu hususların araştırılmasını talep ediyoruz: Bu delil(ler) toplandığında, müvekkilin suçsuzluğunun daha net bir şekilde ortaya çıkacağı kanaatindeyiz.

3. Lehe Olan Hükümlerin Uygulanması Talebimiz:

Yukarıda arz ve izah edilen nedenlerle, müvekkil’nın üzerine atılı suçu işlemediği sabit olduğundan, öncelikle müvekkil hakkında CMK m. 223/2-b veya 223/2-e uyarınca **BERAATİNE** karar verilmesini talep ediyoruz.

Mahkemeniz aksi kanaatte ise, müvekkil lehine TCK’da düzenlenen tüm yasal indirim nedenlerinin (örneğin, haksız tahrik indirimi – TCK m. 29, yaş küçüklüğü indirimi – TCK m. 31, olası kast indirimi, etkin pişmanlık hükümleri – ilgili maddeye göre, takdiri indirim nedenleri – TCK m. 62 vb.) en üst düzeyde uygulanmasını, cezanın alt sınırdan tayin edilmesini ve CMK m. 231 uyarınca **HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASINA** (HAGB) karar verilmesini, HAGB koşulları oluşmuyorsa TCK m. 51 uyarınca cezanın **ERTELENMESİNE** veya TCK m. 50 uyarınca **ADLİ PARA CEZASINA ÇEVRİLMESİNE** karar verilmesini saygılarımızla talep ederiz.

 

SONUÇ VE İSTEM : Yukarıda açıklanan ve mahkemenizce re’sen (kendiliğinden) dikkate alınacak nedenlerle;

1. Sayın Savcılığın esas hakkındaki mütalaasının reddine,
2. Müvekkilimiz’nın üzerine atılı suçtan **BERAATİNE**,
3. Mahkemeniz aksi kanaatte ise, lehe olan tüm yasal hükümlerin ve indirim nedenlerinin uygulanarak mümkün olan en az cezanın tayinine ve HAGB, erteleme veya adli para cezasına çevirme seçeneklerinin değerlendirilmesine karar verilmesini saygılarımızla arz ve talep ederiz.

 

Sanık Müdafii

Av. Murteza Osman AŞIK

(e-imzalıdır)

---

Mütalaa Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Mütalaa süreciyle ilgili vatandaşlarımızın aklına takılan bazı yaygın soruları ve cevaplarını aşağıda bulabilirsiniz:

Soru: Savcı mütalaasını verdikten sonra ne olur?

Cevap: Savcının mütalaasından sonra, CMK 216’daki sıraya göre size (veya avukatınıza) mütalaaya karşı savunma yapma hakkı tanınır.[11, 14] Savunmalar ve olası cevaplar alındıktan sonra, duruşmada hazır bulunan sanığa son söz hakkı verilir. Tüm bu aşamalar tamamlanınca mahkeme dosyayı karara bağlar ve hükmünü açıklar.

 

Soru: Mütalaaya cevap vermek için ne kadar sürem var?

Cevap: Eğer mütalaaya karşı hemen savunma yapamayacaksanız, mahkemeden savunmanızı hazırlamak için süre isteme hakkınız vardır. Mahkeme genellikle bir sonraki duruşmaya kadar veya makul bir süre verir.[17] Süre talebinizi duruşma sırasında açıkça dile getirmeniz önemlidir. Savunma için yeterli süre verilmesi yasal bir haktır ve bu hakkın ihlali adil yargılanmayı zedeler.[13]

 

Soru: Hakim, savcının mütalaasına uymak zorunda mı?

Cevap: Hayır, hakim savcının mütalaasıyla bağlı değildir.[10, 11] Hakim, dosyaya sunulan tüm delilleri ve tarafların beyanlarını (mütalaa dahil) kendi vicdani kanaatine göre serbestçe değerlendirir ve kararını verir (CMK 217).[11] Savcı mahkumiyet istese bile beraat kararı çıkabileceği gibi, savcı beraat istese de mahkumiyet kararı verilebilir.[11, 17]

 

Soru: Mütalaa aşamasındaki avukatlık hizmetinin ücreti nedir? 2025 tarifesi ne diyor?

Cevap: Ceza davalarında avukatlık ücreti, genellikle davanın başından sonuna kadar tüm süreci kapsar; “mütalaa için ayrı bir ücret” kalemi standart tarifelerde bulunmaz. Ücretlendirme, davanın görüldüğü mahkemenin türüne (Asliye Ceza, Ağır Ceza vb.) göre Türkiye Barolar Birliği (TBB) tarafından her yıl Resmi Gazete’de yayımlanan Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi’nde (AAÜT) belirtilen *asgari* miktarlar üzerinden belirlenir.[23] Örneğin, 03 Ekim 2024 tarihinde yürürlüğe giren ve 2025 yılı için de geçerli olması beklenen 2024-2025 AAÜT’ye göre, Asliye Ceza Mahkemelerinde takip edilen davalar için belirlenen asgari ücret 30.000 TL, Ağır Ceza Mahkemelerinde takip edilen davalar için ise 48.000 TL’dir.[24, 25] Bu asgari ücretler, mütalaaya karşı savunma hazırlanması ve sunulması dahil tüm duruşma aşamalarını kapsar. Ancak avukatınızla, bu asgari tutarların altında olmamak kaydıyla, davanın niteliğine göre farklı bir ücret anlaşması yapmanız da mümkündür.[23] Davayı kaybeden tarafın, karşı tarafın avukatlık ücretini (mahkemenin belirleyeceği vekalet ücreti kadarını) ödemesi de gerekebilir.[26, 27]

 

Soru: Savcının mütalaası eksik veya hatalıysa ne olur?

Cevap: Eğer savcının mütalaası yasal unsurları taşımıyorsa (örneğin, hangi suçtan ceza istendiği veya hangi delile dayanıldığı anlaşılamıyorsa) veya mütalaa sürecinde savunma hakkınızı kısıtlayan usul hataları yapılmışsa (örneğin, size veya avukatınıza cevap hakkı tanınmamışsa), bu durumlar davanın sonucunu etkileyebilir. Bu tür önemli eksiklikler ve hatalar, kararın üst mahkemeler (Bölge Adliye Mahkemesi veya Yargıtay) tarafından bozulmasına yol açabilir.[9, 11, 14] Bu nedenle mütalaanın dikkatle incelenmesi ve hukuka aykırı olduğu düşünülen noktalara karşı zamanında ve etkin bir şekilde itiraz edilmesi çok önemlidir.

 Önemi

Ceza yargılaması sürecinde “esas hakkında **MÜTALAA**”, Cumhuriyet Savcısı’nın delillerin tartışılmasından sonra, davanın esasına ilişkin nihai görüşünü ve taleplerini mahkemeye sunduğu kritik bir aşamadır.[8, 11] CMK Madde 216 uyarınca gerçekleşen bu süreçte [11], savcının görüşü hukuken hakimi bağlamasa da (CMK 217) [11], karara giden yolda önemli bir etkiye sahiptir. Mütalaanın içeriği, sunuluş şekli ve buna karşı savunma hakkının eksiksiz kullandırılması, adil yargılanma hakkının temel unsurlarıdır. Bu aşamayı ve haklarınızı doğru anlamak, ceza davasıyla karşı karşıya olan her birey için hayati önem taşımaktadır.

Hakkını Aramaktan Korkma

Eğer bir ceza davasında sanık konumundaysanız, savcının mütalaası aleyhinize olsa bile bunun yargılamanın sonu olmadığını bilmelisiniz. Mütalaa, iddia makamının bir görüşüdür ve eğer hatalı, eksik veya hukuka aykırı unsurlar içeriyorsa, buna karşı güçlü bir savunma yapma hakkınız vardır.[9] Yargılama süreci karmaşık ve stresli olabilir, ancak haklarınızı bilmek ve onları kullanmaktan çekinmemek önemlidir. Özellikle mütalaaya cevap verme, süre isteme ve son söz hakkı gibi temel güvencelerinizin farkında olun.

Bu zorlu süreçte profesyonel hukuki yardım almak, haklarınızın en iyi şekilde korunmasını sağlar. Deneyimli bir ceza avukatı, mütalaayı doğru analiz edebilir, etkili bir savunma stratejisi geliştirebilir, usul hatalarını tespit edebilir ve haklarınızı mahkeme önünde en güçlü şekilde savunabilir.[10, 17] Unutmayın, adalet arayışında yalnız değilsiniz ve doğru adımlarla haklarınızı koruyabilirsiniz.

Ceza davanızın mütalaa aşaması veya diğer süreçleri hakkında hukuki desteğe ihtiyacınız varsa, Aşık Hukuk Bürosu olarak uzman kadromuzla yanınızdayız. Detaylı bilgi ve danışmanlık için asikhukukburosu.com.tr adresinden bize ulaşabilirsiniz.