“Uyuşturucuyla yakalanınca ne olur?”
Bu soru, özellikle ilk kez böyle bir durumla karşılaşan gençler ve aileleri için endişe ve panik içinde en çok aranan cümlelerden biridir. Gözaltına alınmak, ifadenin alınması, savcılığa sevk ve mahkeme süreci başta karmaşık ve korkutucu görünebilir. Ancak süreci doğru yönetmek, hakları bilmek ve zamanında hukuki destek almak hem sanığın geleceğini hem de ailesinin psikolojik durumunu doğrudan etkiler. Bu yazımızda, uyuşturucu yakalanınca ne olur sorusunun yanıtını adım adım, sade bir dille anlatıyor, uygulanabilir çözümler ve hukuki yolları aktarıyoruz.

A. Türk Hukuk Sisteminde Uyuşturucu Suçlarına Genel Bakış

Türk hukuk sistemi, kamu sağlığı ve güvenliği üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle uyuşturucu veya uyarıcı madde suçlarına karşı ciddi bir yaklaşım sergilemektedir.¹ Bu suçlarla ilgili temel yasal çerçeve, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) tarafından çizilmektedir. Kanun koyucu, bu suçları düzenlerken temel bir ayrım yapmıştır: uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (TCK Madde 188) ile kullanmak amacıyla uyuşturucu madde satın alma, kabul etme, bulundurma veya kullanma (TCK Madde 191).⁴ Bu ayrım, şüpheli veya sanık hakkında izlenecek yasal yolu, potansiyel yaptırımları ve uygulanabilecek alternatif tedbirleri kökten farklılaştırmaktadır. Ticaret ve imal suçları, toplum sağlığına yönelik daha büyük bir tehdit olarak algılandığından, çok ağır hapis ve adli para cezaları ile karşılanırken; kişisel kullanım odaklı fiillerde, özellikle ilk kez işlenmesi durumunda, tedavi ve rehabilitasyon öncelikli bir yaklaşım benimsenmektedir.

B. Raporun Amacı ve Kapsamı

Bu raporun temel amacı, Türkiye’de uyuşturucu veya uyarıcı madde ile yakalanma durumunda karşılaşılan hukuki süreci, yakalanma anından itibaren başlayarak ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktır. Rapor, ilk yasal prosedürleri, şüphelinin sahip olduğu temel hakları, TCK kapsamındaki suç sınıflandırmalarını, olası cezai yaptırımları, dava seyrini etkileyen faktörleri, soruşturma ve kovuşturma aşamalarının işleyişini ve TCK Madde 192’de düzenlenen etkin pişmanlık gibi özel hukuki mekanizmaları kapsamaktadır. Raporun kapsamı, Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) başta olmak üzere, ilgili Türk mevzuatı ve yerleşik Yargıtay uygulamaları ile sınırlıdır. Amacı, bu ciddi hukuki durumla karşı karşıya kalan bireylere ve ilgili kişilere güvenilir, yapılandırılmış ve uzman düzeyinde bir hukuki bilgilendirme sunmaktır.

II. Yakalanma Anında İlk Yasal Prosedürler ve Haklar

A. Standart İlk Prosedürler

Uyuşturucu madde şüphesiyle bir kişinin yakalanması durumunda, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çerçevesinde belirli prosedürler işletilir. Bu ilk aşama, soruşturmanın seyri ve delillerin hukuka uygunluğu açısından kritik öneme sahiptir.

• Gözaltı (Detention): Özellikle uyuşturucu madde ticareti (TCK 188) gibi ciddi suç şüphelerinde, soruşturmanın selameti açısından şüpheli gözaltına alınabilir. Gözaltı süresi, kural olarak yakalama anından itibaren 24 saati geçemez. Ancak, toplu olarak işlenen suçlarda veya bazı katalog suçlarda (uyuşturucu ticareti suçüstü halleri CMK 91/4-b-7 kapsamında değerlendirilebilir) Cumhuriyet savcısının kararıyla bu süre uzatılabilir.⁹ Gözaltı süresince şüphelinin temel hakları korunmalıdır.
• Arama (Search): Şüphelinin üzeri, eşyası, konutu, işyeri veya aracı, usulüne uygun alınmış bir hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle aranabilir. Belirli koşullarda (örneğin suçüstü hali) kolluk amirinin yazılı emriyle de arama yapılabilir. Aramanın hukuka uygun olması esastır. Hukuka aykırı yöntemlerle yapılan aramalar sonucu elde edilen deliller, yargılamada kullanılamaz ve bu durum, davanın beraatle sonuçlanmasına yol açabilir.⁴ Özellikle uyuşturucu madde imal ve ticareti suçlarında kullanılan araçlara CMK Madde 128/4 uyarınca el konulabilir.¹⁰
• İfade Alma (Questioning/Statement Taking): Gözaltına alınan veya hakkında soruşturma başlatılan şüphelinin kolluk (polis/jandarma) veya Cumhuriyet savcısı tarafından ifadesi alınır. Bu aşamada verilen beyanlar, soruşturma dosyasına girer ve davanın ilerleyişi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.¹¹ Şüphelinin bu süreçte haklarını bilmesi ve kullanması büyük önem taşır.

B. Şüphelinin Temel Hakları

Yakalanan ve hakkında suç isnadı bulunan kişinin, adil yargılanma hakkı kapsamında güvence altına alınmış temel hakları bulunmaktadır:

• Müdafi (Avukat) Talep Etme Hakkı (Right to Counsel): Şüpheli, soruşturmanın her aşamasında, özellikle ifade alma sırasında bir avukatın hukuki yardımından yararlanma hakkına sahiptir. Eğer şüpheli kendi avukatını seçemeyecek durumdaysa veya talep ederse, Baro tarafından bir avukat görevlendirilir (zorunlu müdafilik). Bu hak, özellikle TCK 188 gibi ağır ceza gerektiren suçlarda mutlak bir gerekliliktir. Avukat, ifade sırasında ve sonrasındaki tüm hukuki süreçlerde şüphelinin haklarını korur, usulsüzlüklere itiraz eder ve hukuki destek sağlar.¹² Şüphelinin avukatıyla yaptığı görüşmeler denetime tabi tutulamaz.¹²
• Susma Hakkı (Right to Remain Silent): Şüpheli, kendisine yöneltilen suçlamalar hakkında beyanda bulunmama, yani susma hakkına sahiptir. Hiç kimse kendisini veya yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya zorlanamaz. Bu hakkın kullanılması, şüphelinin aleyhine yorumlanamaz. Özellikle avukatın hukuki yardımı alınana kadar bu hakkın kullanılması tavsiye edilir.
• Yakınlarına Haber Verme Hakkı (Right to Notify Relatives): Gözaltına alınan kişi, durumu hakkında bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verme hakkına sahiptir.¹² Bu hakkın kullandırılması kolluk kuvvetlerinin sorumluluğundadır.
• Sağlık Kontrolü Hakkı (Right to Medical Examination): Gözaltına alınan kişinin, yakalandığı andaki ve gözaltı süresince sağlık durumunun doktor raporuyla tespit edilmesi gerekir. Bu, olası kötü muamele iddialarının önüne geçilmesi açısından da önemlidir.

C. İlk Aşamaların Önemi ve Hukuki Sonuçları

Yakalanma sonrası işletilen gözaltı, arama ve ifade alma gibi ilk prosedürler, davanın kaderini belirleyebilecek kritik dönemeçlerdir. Bu aşamalarda kolluk kuvvetleri veya savcılık tarafından yapılabilecek usul hataları, özellikle arama kararlarının hukuka uygunluğu veya ifadenin baskı altında alınması gibi durumlar, elde edilen delillerin geçersiz sayılmasına neden olabilir. Hukuka aykırı bir arama sonucu bulunan uyuşturucu maddeye dayanılarak açılan bir dava, delil yetersizliği nedeniyle beraatle sonuçlanabilir.⁴ Bu olasılık, ilk andan itibaren hukuki yardım almanın ve sürecin bir avukat tarafından titizlikle takip edilmesinin önemini ortaya koymaktadır.¹²

Ayrıca, kanunun avukat yardımına yaptığı vurgu ¹¹, ceza yargılaması sisteminin çelişmeli yapısını ve şüphelinin, özellikle devletin soruşturma gücü karşısındaki hassas konumunu göstermektedir. Yakalanma anının yarattığı stres, panik veya bilgi eksikliği, şüphelinin farkında olmadan kendi aleyhine olabilecek beyanlarda bulunmasına yol açabilir.¹⁴ Bu nedenle, avukatın varlığı sadece yasal bir hak değil, aynı zamanda şüphelinin kendisini etkin bir şekilde savunabilmesi ve adil bir sürecin işlemesi için pratik bir zorunluluktur. İlk ifadelerin önemi ¹¹ ve bu aşamadaki potansiyel riskler ¹² göz önüne alındığında, derhal hukuki danışmanlık almak, sürecin en başından itibaren hakların korunmasını sağlar.

III. Türk Ceza Kanunu (TCK) Kapsamında Uyuşturucu Suçlarının Sınıflandırılması

TCK, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerle ilgili suçları temel olarak failin amacına göre iki ana kategoriye ayırmaktadır: kişisel kullanım amaçlı fiiller ve ticaret/imal amaçlı fiiller. Bu ayrım, uygulanacak yasal prosedürleri ve cezai yaptırımları belirlemede temel rol oynar.

A. TCK Madde 191: Kullanmak İçin Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Satın Almak, Kabul Etmek veya Bulundurmak ya da Kullanmak

Bu madde, uyuşturucu veya uyarıcı maddeyi kişisel tüketim amacıyla satın alan, kabul eden, bulunduran veya bizzat kullanan kişileri hedef alır.² Suçun temel unsuru, maddenin “kullanmak için” temin edilmesi veya bulundurulmasıdır.

• Cezası: Bu suçu işleyen kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.² (Bazı kaynaklarda 1-2 yıl gibi farklı aralıklar belirtilse de ⁵, TCK 191/1’in metni ve genel uygulama 2-5 yıl aralığını teyit etmektedir).
• Özel Prosedür (Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi): Bu suçtan dolayı soruşturma başlatılan ve daha önce benzer bir suçtan (veya TCK 188, 190) mahkumiyeti bulunmayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısı tarafından beş yıl süreyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir.¹¹ Bu, kişinin hemen yargılanmayacağı anlamına gelir.
• Erteleme Süresindeki Yükümlülükler: Erteleme kararıyla birlikte şüpheli hakkında asgari bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbiri uygulanır. Bu süre Cumhuriyet savcısı tarafından uzatılabilir.² Denetimli serbestlik kapsamında kişiye belirli yükümlülükler (örneğin belirli yerlere gitmekten yasaklanma, düzenli imza verme, eğitim programlarına katılma) getirilir ve gerek görülmesi halinde tedaviye (tedavi tedbiri) tabi tutulur.²
• Erteleme Şartlarının İhlali: Şüpheli, beş yıllık erteleme süresi içinde;
  • Kendisine yüklenen yükümlülüklere veya tedavinin gereklerine uymamakta ısrar ederse (genellikle en az iki ihlal ²¹),
  • Tekrar kullanmak amacıyla uyuşturucu madde satın alır, kabul eder veya bulundurursa,
  • Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanırsa, hakkındaki erteleme kararı kaldırılır ve kamu davası açılır.⁴ Dava, Asliye Ceza Mahkemesi’nde görülür.²
• Tekrarlanan Suçlar: Daha önce TCK 191 kapsamında hakkında erteleme kararı verilip bu kararın ihlali nedeniyle veya başka bir şekilde TCK 191’den mahkumiyet alan bir kişinin tekrar aynı suçu işlemesi durumunda, genellikle kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmez ve doğrudan yargılama yoluna gidilir.²

B. TCK Madde 188: Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde İmal ve Ticareti

Bu madde, uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin üretimini, ülkeye sokulmasını, ülkeden çıkarılmasını, ülke içinde satışını, satışa arzını, başkalarına verilmesini (tedarik), sevkini, naklini, depolanmasını veya ticaret amacıyla satın alınmasını, kabul edilmesini veya bulundurulmasını suç olarak tanımlar.¹ Buradaki temel unsur, fiilin kişisel kullanım amacı taşımaması, ticari bir gaye veya dağıtım amacı gütmesidir.

• Cezaları: TCK 188 kapsamındaki suçlar için öngörülen cezalar son derece ağırdır:
  • İmal, İthal veya İhraç (TCK 188/1): Yirmi yıldan otuz yıla kadar hapis ve ikibin günden yirmibin güne kadar adli para cezası.¹
  • Ülke İçinde Satma, Satışa Arz Etme, Başkalarına Verme, Sevk Etme, Nakletme, Depolama, Ticaret Amacıyla Satın Alma, Kabul Etme, Bulundurma (TCK 188/3): On yıldan az olmamak üzere hapis ve bin günden yirmibin güne kadar adli para cezası.¹
  • Uyuşturucu Madde Üretiminde Kullanılan Ancak Uyuşturucu Etki Doğurmayan Maddelerin Ticareti (TCK 188/7): Sekiz yıldan az olmamak üzere hapis ve bin günden yirmibin güne kadar adli para cezası.¹
• Yargılama Yeri: Bu suçlara ilişkin davalar, görevli mahkeme olan Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülür.³
• Tutuklama Nedeni: TCK 188 kapsamındaki suçlar, CMK Madde 100/3 uyarınca katalog suçlar arasında sayıldığından, kuvvetli suç şüphesinin varlığı halinde tutuklama tedbirinin uygulanması daha olasıdır.¹

C. Kişisel Kullanım (TCK 191) ile Ticaret (TCK 188) Ayrımı

Hukuki olarak en kritik ve uygulamada en çok zorluk yaşanan nokta, ele geçirilen uyuşturucu maddenin kişisel kullanım amacıyla mı yoksa ticaret amacıyla mı bulundurulduğunun tespitidir.⁴ Kanun, bu ayrımı failin “amacı” veya “kastı” üzerinden yapar.⁴ Ancak failin gerçek amacını doğrudan ispatlamak çoğu zaman mümkün olmadığından, mahkemeler ve Yargıtay, bu amacı belirlemek için çeşitli dışsal kriterlere başvurur:

• Bulundurulan Maddenin Miktarı: Kişisel kullanım sınırlarını aşan miktarda uyuşturucu madde bulundurmak, ticaret kastına işaret eden en önemli göstergelerden biridir.⁷ Yargıtay kararlarıyla zaman içinde oluşan yıllık veya tek seferlik kullanım miktarları bu değerlendirmede rol oynar.
• Bulundurma Şekli ve Yeri: Maddenin özenle küçük paketçikler halinde hazırlanmış olması, hassas terazi gibi araçların bulunması, maddenin kolayca ulaşılamayacak veya gizlenmiş bir yerde saklanması gibi durumlar ticaret şüphesini güçlendirir.¹⁸
• Şüphelinin Davranışları ve Durumu: Şüphelinin maddeyi satmaya çalıştığına dair davranışları, ekonomik durumu (kullanıcı profiline uymayan yüksek gelir veya işsizlik), kendisinde kullanım belirtilerinin olmaması gibi faktörler de dikkate alınır.²⁴
• Madde Çeşitliliği: Farklı türlerde uyuşturucu maddelerin bir arada bulundurulması da bazen ticaret amacıyla hareket edildiğine yorulabilir.

Bu kriterlerin hiçbiri tek başına belirleyici değildir. Mahkeme, somut olayın özelliklerini, tüm delilleri ve şüphelinin durumunu bir bütün olarak değerlendirerek bir sonuca varır.²⁴ Bu değerlendirme sürecindeki belirsizlikler, savunma stratejisinin önemini artırmaktadır.

D. TCK Madde 190: Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanılmasını Kolaylaştırma

Bu madde, doğrudan uyuşturucu ticareti veya kullanımı olmasa da, bu suçların işlenmesini kolaylaştıran fiilleri cezalandırır. Bunlar arasında; özel yer, donanım veya malzeme sağlamak, kullananların yakalanmasını zorlaştıracak önlemler almak veya kullanma yöntemleri hakkında bilgi vermek yer alır.⁸ Bu suçun cezası beş yıldan on yıla kadar hapis ve adli para cezasıdır.⁸ Önemli bir nokta, TCK Madde 192’deki etkin pişmanlık hükümlerinin bu suç (TCK 190) için uygulanmamasıdır.²⁶

E. Hukuki Çerçevenin Yansıttığı Politika ve Uygulama Zorlukları

Türk Ceza Kanunu’ndaki bu sınıflandırma, açıkça iki farklı politika yaklaşımını yansıtmaktadır: Bir yanda, uyuşturucu madde kullanıcılarını (TCK 191) öncelikle tedavi ve denetim yoluyla topluma yeniden kazandırmayı amaçlayan bir yaklaşım ²; diğer yanda ise kamu sağlığını tehdit eden uyuşturucu madde tacirlerini (TCK 188) son derece ağır cezalarla caydırmayı ve cezalandırmayı hedefleyen bir yaklaşım.¹ Ancak bu net ayrımın pratikte uygulanması, özellikle TCK 191 ve TCK 188 arasındaki çizginin belirlenmesi noktasında önemli zorluklar içermektedir.

Kullanım ve ticaret arasındaki ayrımın, failin ispatı zor olan “kastına” dayanması ve bu kastın miktar, paketleme şekli gibi dışsal göstergelerden çıkarılmaya çalışılması ⁴, kişisel kullanım amacıyla madde bulunduran bir bireyin, sadece ele geçirilen miktar nedeniyle bile ticaret suçlamasıyla karşı karşıya kalma riskini doğurmaktadır. Bu durum, kişinin 2-5 yıl hapis cezası yerine, asgari 10 yıl hapis cezası öngören TCK 188/3 kapsamında yargılanmasına yol açabilir. Dolayısıyla, savunmanın, ele geçirilen maddenin kişisel kullanım amacıyla bulundurulduğunu, ticaret kastının olmadığını ispatlamaya çalışması hayati önem kazanmaktadır.

Ayrıca, TCK 188/3’te yer alan “başkalarına verme” ifadesinin Yargıtay tarafından genellikle “bedelsiz olarak” vermeyi de kapsayacak şekilde geniş yorumlanması ⁶, kullanıcılar arasında madde paylaşımını dahi ticaret suçu kapsamına sokma potansiyeli taşımaktadır. Bu durum, sosyal çevre içinde gerçekleşebilecek madde paylaşımlarını, ticari amaç gütmese bile, TCK 188/3’ün ağır yaptırımlarıyla karşı karşıya bırakabilir. Bu geniş yorum, kullanıcılar açısından hukuki belirsizliği ve riski artırmakta, kanunun kullanıcıyı koruma amacına aykırı sonuçlar doğurabilmektedir.

IV. Potansiyel Cezalar ve Hukuki Sonuçlar

Uyuşturucu suçlarına ilişkin TCK’da öngörülen yaptırımlar, suçun niteliğine göre büyük farklılıklar göstermektedir. Yaptırımlar sadece hapis cezasından ibaret olmayıp, adli para cezaları, güvenlik tedbirleri ve diğer hukuki sonuçları da içermektedir.

A. Yaptırımlara Genel Bakış

• Temel Yaptırımlar: Uyuşturucu suçlarının temel yaptırımları hapis cezası ve adli para cezasıdır.¹
• Adli Para Cezası: Hapis cezasının yanı sıra veya bazen tek başına uygulanabilen bir yaptırımdır. Günlük bir miktar üzerinden hesaplanır ve bu miktar, kişinin ekonomik durumu göz önünde bulundurularak mahkemece belirlenir. TCK 188 kapsamındaki suçlarda öngörülen adli para cezası gün sayısı oldukça yüksektir (örneğin, 1000 günden 20.000 güne kadar).¹
• Hapis Cezasının Adli Para Cezasına Çevrilmesi: TCK 191 (kullanma/bulundurma) suçunda öngörülen cezanın alt sınırı 2 yıl olduğundan, bu suçtan verilen hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi genellikle mümkün değildir.²⁴ TCK 188 suçlarında ise cezaların ağırlığı nedeniyle çevrilme ihtimali bulunmamaktadır.

B. Cezaların Detayları ve Ağırlaştırıcı Nedenler

• Temel Cezalar: TCK 191 için temel ceza 2 ila 5 yıl hapis iken, TCK 188 için fiile göre 8 yıldan başlayıp 30 yıla kadar uzanan hapis cezaları ve yüksek adli para cezaları öngörülmüştür.
• Cezayı Artıran Nitelikli Haller (Ağırlaştırıcı Nedenler): Kanun, suçun işleniş şekli, yeri, mağduru veya failin özelliklerine göre cezanın artırılmasını öngören durumlar belirlemiştir:
  • Suçun İşlendiği Yer: Suçun okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askeri ve sosyal amaçla toplu bulunulan yerlere veya bunların 200 metre yakınına kadar olan umumi veya umuma açık yerlerde işlenmesi halinde ceza artırılır.² TCK 191 için ceza yarı oranında artırılarak 3 yıl ila 7,5 yıl arasına çıkabilir.² TCK 188/5 kapsamında ise cezanın alt sınırı yükseltilir (örneğin, TCK 188/3 suçu bu yerlerde işlenirse ceza 15 yıldan az olamaz).⁹
  • Mağdurun Çocuk Olması: Uyuşturucu maddenin 18 yaşından küçük bir çocuğa satılması veya verilmesi durumunda, TCK 188/3 uyarınca faile verilecek hapis cezası on beş yıldan az olamaz.¹ Suçun işlenmesinde çocukların kullanılması da TCK 188/6 kapsamında cezayı ağırlaştırır (en az 20 yıl hapis öngörülebilir).⁹
  • Uyuşturucu Maddenin Cinsi: TCK 188 kapsamındaki suçlarda, maddenin eroin, kokain, morfin, sentetik kannabinoid ve türevleri veya bazmorfin olması halinde ceza yarı oranında artırılır (TCK 188/4-a).¹ Metamfetamin gibi sentetik maddeler de bu kapsamda değerlendirilir.¹
  • Örgütlü veya Toplu İşlenme: Suçun üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi halinde ceza yarı oranında artırılır. Suç işlemek amacıyla kurulmuş bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde ise ceza bir kat artırılır (TCK 188/5).³
  • Failin Mesleği: Suçun tabip, eczacı, kimyager, sağlık memuru gibi meslek mensupları tarafından görevin kötüye kullanılması suretiyle işlenmesi halinde ceza yarı oranında artırılır (TCK 188/8).³
  • Reçeteye Tabi Maddelerin Kaçak Ticareti: Üretimi izne veya satışı reçeteye bağlı olan ancak uyuşturucu etki doğuran maddelerin (örneğin bazı güçlü ağrı kesiciler) yasa dışı ticareti de TCK 188 kapsamında cezalandırılır, ancak bu durumda mahkeme cezada yarı oranına kadar indirim yapabilir (TCK 188/6).³

C. Alternatif Tedbirler (Özellikle TCK 191 İçin)

TCK 191 kapsamındaki suçlarda, cezalandırma yerine tedavi ve denetimi ön plana çıkaran mekanizmalar mevcuttur:

• Denetimli Serbestlik (Probation): TCK 191 suçu nedeniyle hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilen şüpheli için en az bir yıl süreyle denetimli serbestlik tedbiri uygulanır.² Bu süre zarfında kişi, belirlenen kurallara (örneğin belirli aralıklarla imza atmak, uyuşturucu kullanmamak, belirlenen programlara katılmak) uymak zorundadır.⁹ Sürenin başarıyla tamamlanması halinde kamu davası açılmaz ve olay adli sicile işlenmez.² Ancak yükümlülüklere uymamakta ısrar edilmesi (genellikle iki kez ihlal ²¹) veya erteleme süresi içinde yeniden TCK 191 kapsamında suç işlenmesi halinde erteleme kararı kaldırılarak kamu davası açılır.⁴ Denetimli serbestlik süresi 1 yıl olmakla birlikte, bazı durumlarda uzatılabilir.¹⁸
• Tedavi Tedbiri (Treatment Orders): Denetimli serbestlikle birlikte veya tek başına, TCK 191 kapsamındaki şüpheli veya sanık hakkında tedaviye karar verilebilir.² Kişinin tedavi programına katılması ve uyuşturucu kullanmadığının tespiti için periyodik testler (örneğin idrar testi) yapılması istenebilir.²⁰ Tedaviye uyumsuzluk, denetimli serbestlik veya erteleme şartlarının ihlali anlamına gelir.⁴ Eğer kişi, hakkında soruşturma başlamadan önce kendiliğinden resmi makamlara başvurarak tedavi olmak isterse, TCK 192/4 uyarınca cezalandırılmaz.²
• Hapis Cezasının Ertelenmesi (Sentence Postponement) / Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB – Suspension of Sentence Announcement): Eğer TCK 191 suçu nedeniyle kamu davası açılır ve kişi 2 yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum edilirse, belirli şartların varlığı halinde (örneğin daha önce kasıtlı suçtan mahkumiyetin olmaması) TCK Madde 51 uyarınca hapis cezasının ertelenmesi mümkündür.²⁴ Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB – CMK Madde 231) ise, sanık hakkında kurulan mahkumiyet hükmünün belirli bir denetim süresi boyunca hukuki sonuç doğurmamasını ifade eder. TCK 191 suçlarında HAGB kararı verilmesi teorik olarak mümkün olsa da, Yargıtay’ın, hakkında zaten denetimli serbestlik veya tedavi tedbiri uygulanan kişiler için HAGB kararı verilemeyeceği yönünde görüşleri bulunmaktadır.² TCK 188 suçlarında ise ceza miktarları nedeniyle HAGB veya erteleme mümkün değildir.

D. Adli Sicil Kaydına Etkisi (Impact on Criminal Record)

• Uyuşturucu suçlarından (TCK 188 veya yargılama sonucu mahkumiyetle sonuçlanan TCK 191) alınan mahkumiyet kararları adli sicil kaydına (sabıka kaydı) işlenir.⁴
• Ancak, TCK 191 kapsamında verilen kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı sonrası denetimli serbestlik süresi başarıyla tamamlanırsa, kamu davası açılmadığı için adli sicile herhangi bir kayıt işlenmez.²
• Adli sicile işlenen kayıtlar, cezanın infazının tamamlanmasından sonra adli sicil arşiv kaydına alınır. Arşiv kaydının silinmesi ise, cezanın niteliğine ve süresine bağlı olarak belirli sürelerin (genellikle 5, 15 veya 30 yıl) geçmesiyle mümkündür.²⁴

E. Cezalar ve Temel Tedbirler Özet Tablosu

Aşağıdaki tablo, TCK kapsamındaki temel uyuşturucu suçları için öngörülen yaptırımları ve ilgili tedbirleri özetlemektedir:

F. Alternatif Tedbirlerin ve Cezaların Uygulamadaki Anlamı

TCK 191 için öngörülen kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve buna bağlı denetimli serbestlik/tedavi tedbirleri, kanun koyucunun kullanıcıları cezalandırmaktan ziyade rehabilite etme niyetini gösterse de, bu sistem aynı zamanda bir “ikinci şans” mekanizması olmanın ötesinde, 5 yıllık uzun bir gözetim süresi anlamına gelir. Bu süre zarfında işlenecek yeni bir TCK 191 suçu veya yükümlülüklerin ihlali, sadece yeni suçtan dolayı değil, aynı zamanda ertelenmiş olan ilk suçtan dolayı da kamu davası açılmasına neden olur.²¹ Bu durum, kişinin aynı anda iki ayrı suçtan yargılanması ve potansiyel olarak iki ayrı ceza alması riskini doğurur. Dolayısıyla, erteleme süresi, ihlal durumunda sonuçları katlanarak artırabilecek, yüksek riskli bir deneme süresi niteliği taşır ve bu süre boyunca kurallara tam uyum hayati önem kazanır.

Öte yandan, TCK 188’deki cezaların ağırlığı ve özellikle belirli uyuşturucu türleri (sentetikler, eroin, kokain vb.) için öngörülen ceza artırımları ¹, devletin bu maddelerin yayılmasına karşı ne kadar sert bir duruş sergilediğini göstermektedir. Bu durum, muhtemelen bu maddelerin kamu sağlığı üzerindeki yıkıcı etkilerine ve organize suçla olan bağlantılarına bir tepkidir. Kanun, yeni ve daha tehlikeli olarak algılanan maddelere karşı daha ağır yaptırımlar öngörerek, uyuşturucu piyasasındaki değişimlere yanıt vermeye çalışmaktadır. Bu da, yakalanan maddenin cinsinin, sadece suçun TCK 191 mi yoksa TCK 188 mi olduğunu belirlemede değil, aynı zamanda TCK 188 kapsamında verilecek cezanın miktarını belirlemede de kritik bir faktör olduğu anlamına gelir.

V. Ceza Yargılaması Süreci: Soruşturma ve Kovuşturma

Uyuşturucu suçlarına ilişkin ceza yargılaması süreci, temel olarak iki ana aşamadan oluşur: Soruşturma ve Kovuşturma. Her aşamanın yetkili makamları, işleyişi ve tarafların statüsü farklıdır.

A. Soruşturma Evresi (Investigation Phase)

• Başlangıç: Bir suç işlendiğine dair yetkili makamlara (Cumhuriyet Başsavcılığı, kolluk kuvvetleri vb.) ihbar veya şikayette bulunulması ya da suçun başka bir şekilde öğrenilmesi ile soruşturma evresi başlar.¹⁹ Şikayet, takibi şikayete bağlı suçlarda mağdurun yaptığı bildirim iken, ihbar herkes tarafından yapılabilen bir bildirimdir.³² Uyuşturucu suçları genellikle şikayete tabi olmadığından, re’sen (kendiliğinden) soruşturulur.³
• Yürüten Makam: Soruşturma, kural olarak Cumhuriyet savcısının yönetim ve denetimi altında yürütülür.¹⁹ Savcı, soruşturma işlemlerini doğrudan yapabileceği gibi, emrindeki adli kolluk görevlileri (polis, jandarma) aracılığıyla da yürütebilir.¹⁹ Savcının kolluğa emirleri genellikle yazılıdır, ancak acele hallerde sözlü emir verilebilir ve bu emir en kısa sürede yazılı hale getirilir.³² İstisnai durumlarda (suçüstü, gecikmede sakınca vb.) Sulh Ceza Hakimi de soruşturma işlemi yapabilir.³⁴
• Amaç: Bu evrenin temel amacı, suçun işlenip işlenmediği, işlenmişse kim tarafından işlendiği konusunda kamu davası açmaya yeterli şüphe oluşturacak delillerin toplanıp toplanmadığını araştırmaktır.¹⁹ Amaç, faili belirlemek ve suçla ilgili delilleri elde etmektir.¹⁰
• Delil Toplama: Savcı, şüphelinin lehine ve aleyhine olan tüm delilleri toplamakla yükümlüdür. Bu kapsamda tanık dinleyebilir, keşif yapabilir, bilirkişi incelemesi isteyebilir (örneğin ele geçirilen maddenin analizi), arama ve el koyma kararları talep edebilir.¹² CMK’da düzenlenen ve genellikle hakim kararı gerektiren özel soruşturma yöntemleri de (özellikle TCK 188 suçlarında) kullanılabilir:
  • Telekomünikasyon yoluyla iletişimin denetlenmesi (dinleme, kayda alma, sinyal bilgilerinin değerlendirilmesi).³²
  • Gizli soruşturmacı görevlendirilmesi (örneğin alıcı rolüne girerek uyuşturucu satın alma).¹⁰
  • Teknik araçlarla izleme (CMK 140).¹⁰
  • Belirli durumlarda şirket yönetimi için kayyum atanması (CMK 133).¹⁰
• Şüphelinin Statüsü: Soruşturma evresinde hakkında suç şüphesi bulunan kişiye “şüpheli” denir.¹²
• Gizlilik: Soruşturma evresindeki işlemler kural olarak gizlidir.³² Bu, soruşturmanın selametini ve şüphelinin masumiyet karinesini korumayı amaçlar.
• Soruşturma Sonucunda Verilebilecek Kararlar:
  • Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karar (KYOK / Takipsizlik): Toplanan deliller sonucunda kamu davası açmak için yeterli şüpheye ulaşılamazsa veya kovuşturma olanağı bulunmuyorsa (örneğin şikayet yokluğu, zamanaşımı), savcı KYOK kararı verir.¹⁹ Bu karara karşı, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde Sulh Ceza Hakimliğine itiraz edilebilir.³² KYOK kararı verildikten sonra, aynı fiilden dolayı yeni ve yeterli delil ortaya çıkmadıkça ve bu konuda Sulh Ceza Hakimliğince karar verilmedikçe tekrar kamu davası açılamaz.³²
  • Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi: TCK 191 kapsamındaki suçlarda, şartları varsa (bkz. Bölüm III.A), savcı 5 yıl süreyle kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verir.²
  • İddianame Düzenlenmesi: Savcı, soruşturma sonucunda elde edilen delillerle suçun işlendiği yönünde yeterli şüpheye ulaşırsa, bir iddianame düzenleyerek görevli ve yetkili mahkemeye sunar.² İddianamede şüpheliye isnat edilen fiiller ve deliller ayrıntılı olarak açıklanır.

B. Kovuşturma Evresi (Prosecution Phase)

• Başlangıç: Kovuşturma evresi, Cumhuriyet savcısının hazırladığı iddianamenin görevli mahkeme tarafından kabul edilmesiyle başlar.¹⁹
• Şüphelinin Statüsü: İddianamenin kabulüyle birlikte “şüpheli” sıfatı sona erer ve kişi artık “sanık” olarak adlandırılır.¹²
• Yürüten Makam: Bu aşama mahkeme tarafından yürütülür.¹⁹
• Görevli Mahkemeler:
  • TCK 191 (Kullanma/Bulundurma) suçları için: Asliye Ceza Mahkemesi.²
  • TCK 188 (Ticaret/İmal) suçları için: Ağır Ceza Mahkemesi.³
• Yargılama Süreci: Mahkeme, duruşma hazırlığı yapar ve duruşma gününü belirler. Duruşmalar kural olarak kamuya açık (aleni) ve sözlü olarak yapılır.³² Duruşmalarda iddia makamı (savcı), savunma makamı (sanık ve müdafii) ve mahkeme heyeti bulunur. Deliller tartışılır, tanıklar dinlenir, sanığın savunması alınır. Avukatlar, doğrudan soru sorma, delil sunma ve hukuki argümanlar geliştirme yoluyla savunma görevini yerine getirir.¹²
• Delillerin Değerlendirilmesi: Mahkeme, soruşturma aşamasında toplanan ve duruşmada ortaya konulan tüm delilleri serbestçe değerlendirir.³⁴ Gerekirse mahkeme kendisi de delil toplayabilir.³⁴ Ceza hukukunun temel prensiplerinden olan “şüpheden sanık yararlanır” (in dubio pro reo) ilkesi geçerlidir. Mahkumiyet için suçun sanık tarafından işlendiğinin her türlü şüpheden uzak, kesin ve inandırıcı delillerle ispatlanması gerekir. Sadece soyut ikrara dayalı olarak, başka delillerle desteklenmeden mahkumiyet kararı verilmesi hukuka aykırı olabilir.³¹
• Hüküm (Judgment): Yargılama sonunda mahkeme, sanık hakkında bir karar verir. Bu karar; beraat, mahkumiyet, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya HAGB gibi kararlar olabilir.
• Kanun Yolları (Appeal Process): Mahkemenin verdiği karara karşı, şartları varsa, üst mahkemelere başvurulabilir. İlk derece mahkemesi kararlarına karşı genellikle Bölge Adliye Mahkemesi’ne (İstinaf), bazı durumlarda ise Bölge Adliye Mahkemesi kararlarına karşı Yargıtay’a (Temyiz) başvurulabilir.¹⁹

C. Sürecin İşleyişi ve Hukuki Anlamı

Soruşturma evresinden kovuşturma evresine geçiş, ceza yargılamasında önemli bir dönüm noktasıdır. Savcılık tarafından yürütülen ve genellikle gizli olan soruşturma aşamasının, mahkemenin iddianameyi kabul etmesiyle sona ermesi ve kamuya açık, sözlü yargılamanın başlaması, isnat altındaki kişi açısından hukuki durumun ciddiyetini artırır. İddianamenin kabulü, savcılığın “yeterli şüphe” eşiğini aştığı ve devletin kişiye karşı resmi olarak suçlama yönelttiği anlamına gelir. Bu noktadan itibaren süreç, mahkemenin önünde iddia ve savunmanın karşı karşıya geldiği çelişmeli bir yargılama halini alır.¹⁹ Bu nedenle, kovuşturma aşamasında etkin bir hukuki temsil ve savunma stratejisi daha da kritik hale gelir.

Özellikle TCK 188 gibi ağır suçlarda, CMK’nın soruşturma makamlarına tanıdığı geniş yetkiler (teknik takip, gizli soruşturmacı vb.) ¹⁰, devletin organize uyuşturucu suçlarıyla mücadeledeki önceliğini göstermektedir. Ancak bu özel soruşturma tedbirlerinin uygulanması, temel hak ve özgürlüklere müdahale niteliği taşıdığından, kanunda belirtilen şartlara sıkı sıkıya bağlı kalınmasını gerektirir. Bu tedbirlerin uygulanmasındaki hukuka aykırılıklar, savunma tarafından ileri sürülebilecek önemli itiraz noktalarıdır.¹² Elde edilen delillerin hukuka uygunluğu, davanın sonucunu doğrudan etkileyebilecek temel bir konudur. Bu durum, soruşturma sürecinin de avukat tarafından yakından takip edilmesinin önemini vurgular.

VI. Davanın Seyrini ve Cezayı Etkileyen Faktörler

Uyuşturucu suçlarına ilişkin bir davanın sonucu ve verilecek ceza, sadece işlenen fiilin kanundaki tanımına uymasıyla belirlenmez. Birçok faktör, suçun vasıflandırılmasını, cezanın miktarını ve uygulanacak diğer hukuki sonuçları etkileyebilir.

A. Ele Geçirilen Maddenin Miktarı ve Cinsi

• Suç Vasfının Belirlenmesi: Ele geçirilen uyuşturucu maddenin miktarı, fiilin TCK 191 (kullanma amaçlı bulundurma) mi yoksa TCK 188 (ticaret amaçlı bulundurma) kapsamında mı değerlendirileceği konusundaki en önemli kriterlerden biridir.⁷ Kişisel kullanım sınırlarını aşan miktarlar, genellikle ticaret kastına karine teşkil eder.
• Cezanın Belirlenmesi: TCK 188 kapsamında, ele geçirilen maddenin cinsi de cezayı doğrudan etkiler. Eroin, kokain, morfin, sentetik kannabinoidler (MET gibi) gibi maddelerin ticareti, diğer maddelere göre daha ağır cezalandırılır (TCK 188/4-a uyarınca ceza yarı oranında artırılır).¹ Ayrıca, ticaret suçlarında ele geçirilen maddenin miktarının fazlalığı, TCK Madde 61 uyarınca temel cezanın belirlenmesinde hakim tarafından dikkate alınabilir ve cezanın alt sınırdan uzaklaşılarak daha ağır verilmesine neden olabilir.

B. Sanığın Sabıka Durumu (Geçmiş Ceza Kayıtları)

• Lehe Uygulamalar: Sanığın daha önceden kasıtlı bir suçtan mahkumiyetinin olmaması, özellikle TCK 191 suçlarında kamu davasının açılmasının ertelenmesi ¹⁹, cezanın ertelenmesi (TCK 51) veya HAGB (CMK 231) gibi lehe hükümlerin uygulanabilmesi için bir ön şart veya önemli bir takdir faktörüdür.²⁴
• Aleyhe Değerlendirme: Sanığın geçmişte, özellikle de benzer suçlardan sabıkasının bulunması, hem TCK 191 kapsamında erteleme veya denetimli serbestlik gibi mekanizmalardan yararlanmasını engelleyebilir ⁴ hem de TCK 61 uyarınca temel cezanın belirlenmesinde aleyhe bir faktör olarak dikkate alınarak daha ağır bir cezaya hükmedilmesine yol açabilir. Tekerrür hükümleri (TCK 58) de uygulanabilir.

C. Suçun İşleniş Koşulları

• Nitelikli Haller: Bölüm IV.B’de detaylandırılan ağırlaştırıcı nedenlerin (suçun okul/hastane gibi yerlerde işlenmesi, mağdurun çocuk olması, örgütlü işlenmesi vb.) varlığı, kanun gereği cezanın önemli ölçüde artırılmasına neden olur.¹
• Diğer Hususlar: Suçun işlenmesindeki rol (asıl fail, yardımcı vb.), fiilin ortaya çıkardığı tehlikenin ağırlığı gibi unsurlar da hakimin takdir yetkisi kapsamında cezanın bireyselleştirilmesinde dikkate alınabilir.

D. Etkin Pişmanlık Hükümlerinin Uygulanması (TCK 192)

Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanma koşullarının oluşması, davanın sonucunu tamamen değiştirebilir. Şartlarına göre, etkin pişmanlık ya tam cezasızlık (impunity) ya da cezada önemli bir indirim (1/4 ila 1/2 arası) sağlar.¹ Bu nedenle, etkin pişmanlık potansiyeli, davanın seyrini etkileyen en önemli faktörlerden biridir (Detaylar Bölüm VII’de ele alınmıştır).

E. Usuli Meseleler (Procedural Issues)

Soruşturma veya kovuşturma aşamalarında yapılan hukuka aykırılıklar, davanın sonucunu etkileyebilir. Özellikle delillerin toplanması sırasında yapılan usulsüzlükler (örneğin hukuka aykırı arama, usulsüz dinleme kararı) delillerin geçersiz sayılmasına ve dolayısıyla delil yetersizliğinden beraat kararı verilmesine yol açabilir.⁴ Bu nedenle, yargılama sürecinin CMK hükümlerine uygun yürütülüp yürütülmediği, davanın seyrini etkileyen kritik bir unsurdur.

F. Sanığın Yargılama Sırasındaki Tutumu

Kanunda açıkça bir ceza indirim nedeni olarak düzenlenmese de, sanığın duruşmadaki tavrı, samimiyeti, pişmanlığını gösteren davranışları, hakimin TCK 62’deki takdiri indirim nedenlerini uygulayıp uygulamamasında veya ceza aralığı içindeki yerini belirlemesinde dolaylı bir etkiye sahip olabilir. Ancak, tek başına soyut ikrarın mahkumiyet için yeterli olmadığı ³¹ ve etkin pişmanlık dışındaki ikrarın hukuki sonucunun sınırlı olduğu unutulmamalıdır.

G. Faktörlerin Etkileşimi ve Yargısal Takdir

Bir uyuşturucu davasının sonucu, tek bir faktöre bağlı olmaktan ziyade, yukarıda belirtilen objektif (miktar, cins, yer, sabıka) ve sübjektif/usuli (kastın değerlendirilmesi, etkin pişmanlık, delillerin hukuka uygunluğu) unsurların karmaşık bir etkileşiminin ürünüdür. Kanun, belirli durumlar için net sonuçlar (örneğin ağırlaştırıcı nedenler, etkin pişmanlıkta cezasızlık) öngörse de, birçok noktada hakime takdir yetkisi tanımaktadır.

Özellikle failin kastının (kullanım mı, ticaret mi?) belirlenmesi ⁴, TCK 192/3 kapsamındaki etkin pişmanlıkta yapılan yardımın “niteliğinin” değerlendirilmesi ¹ ve kanunda belirtilen ceza aralıkları içinde temel cezanın belirlenmesi gibi konularda hakimin değerlendirmesi ön plana çıkar. Bu durum, davanın sonucunun sadece kanun metnine değil, aynı zamanda delillerin sunuluş şekline, savunmanın gücüne ve hakimin somut olaya ilişkin kanaatine de bağlı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, yargılamanın her aşamasında tüm bu faktörleri dikkate alan, bütüncül ve ikna edici bir savunma stratejisi geliştirmek büyük önem taşır. Hakimin takdir yetkisini lehe kullanmasını sağlamak, savunmanın temel hedeflerinden biridir.

VII. Etkin Pişmanlık (TCK Madde 192)

Türk Ceza Kanunu’nun 192. maddesi, uyuşturucu veya uyarıcı madde suçlarını işleyen kişilere, belirli şartlar altında pişmanlık gösterip yetkili makamlarla işbirliği yapmaları veya tedavi talebinde bulunmaları halinde ceza indirimi veya cezasızlık sağlayan özel bir düzenlemedir.²⁵ Bu kurumun amacı, hem uyuşturucu madde şebekelerinin ortaya çıkarılmasına yardımcı olmak hem de kullanıcıları tedaviye teşvik etmektir.²⁸ Etkin pişmanlık hükümleri sadece TCK 188 (imal ve ticaret) ve TCK 191 (kullanmak için satın alma, kabul etme, bulundurma, kullanma) suçları için geçerlidir; TCK 190 (kullanımı kolaylaştırma) suçu bu kapsamda değildir.²⁶

A. Suç Resmi Makamlarca Haber Alınmadan Önce Etkin Pişmanlık

Bu hallerde fail, suçun yetkili makamlar tarafından öğrenilmesinden önce harekete geçerek belirli bilgileri verir veya talepte bulunur.

• TCK 192/1 (Ticaret Suçları İçin):
  • Şartları: Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal veya ticareti suçlarına (TCK 188) iştirak etmiş olan kişi, suç resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, gönüllü olarak, diğer suç ortaklarını ve uyuşturucu veya uyarıcı maddelerin saklandığı veya imal edildiği yerleri yetkili mercie (savcılık, kolluk vb.) haber verir. Verilen bilginin, suç ortaklarının yakalanmasını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini sağlaması gerekir.²⁵ Tüm ortakların yakalanması şart değildir; bilginin sonuca etkili olması yeterlidir.²⁶
  • Sonucu: Hakkında cezaya hükmolunmaz (Cezasızlık).²⁶
• TCK 192/2 (Kullanım Amaçlı Temin Suçları İçin – Bilgi Verme):
  • Şartları: Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın alan, kabul eden veya bulunduran kişi (TCK 191), suç resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce, gönüllü olarak, bu maddeyi kimden, nerede ve ne zaman temin ettiğini yetkili mercie haber verir. Bu bilginin, suçluların (maddeyi temin edenlerin) yakalanmalarını veya uyuşturucu veya uyarıcı maddenin ele geçirilmesini kolaylaştırması gerekir.²⁵
  • Sonucu: Hakkında cezaya hükmolunmaz (Cezasızlık).²⁶
• TCK 192/4 (Kullanım Amaçlı Temin Suçları İçin – Tedavi Talebi):
  • Şartları: Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, hakkında kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmaktan dolayı soruşturma başlatılmadan önce, gönüllü olarak, resmi makamlara (savcılık, kolluk) veya sağlık kuruluşlarına başvurarak tedavi ettirilmesini ister.² Başvurunun bizzat yapılması ve özel tedavi kurumları yerine resmi kurumlara yapılması gerekir.² Bu durumda kişinin suç ortakları veya madde temini hakkında bilgi vermesi gerekmez.²⁹
  • Sonucu: Hakkında cezaya hükmolunmaz (Cezasızlık).⁴

B. Suç Resmi Makamlarca Haber Alındıktan Sonra Etkin Pişmanlık

Bu durumda fail, suçun yetkili makamlar tarafından öğrenilmesinden sonra, ancak henüz hakkında kesin bir hüküm verilmeden önce işbirliği yapar.

• TCK 192/3 (Hem Ticaret Hem Kullanım Amaçlı Temin Suçları İçin):
  • Şartları: TCK 188 veya TCK 191 kapsamındaki suçları işleyen kişi, suç resmi makamlar tarafından haber alındıktan sonra, fakat mahkemece hüküm verilmeden önce (kovuşturma aşamasında, hatta Yargıtay bozması sonrası yeniden yargılamada bile olabilir ²⁷), gönüllü olarak, suçun meydana çıkmasına ve fail veya diğer suç ortaklarının yakalanmasına hizmet ve yardım eder.¹ Yardım, suçun aydınlatılmasına veya faillerin yakalanmasına somut ve önemli bir katkı sağlamalıdır.²⁵ Verilen bilgilerin doğru, sonuca etkili ve yararlı olması gerekir.²⁵ Kolluk tarafından zaten bilinen veya kolayca öğrenilebilecek bilgilerin verilmesi yeterli sayılmaz.²⁶ Örneğin, arama kararı olmayan bir durumda araçtaki uyuşturucunun yerini söylemek ²⁵ veya yeterli delil yokken suçunu ikrar ederek kendi suçunun ortaya çıkmasını sağlamak ³⁸ bu kapsamda değerlendirilebilir. Ancak, yakalanması muhakkak olan uyuşturucuyu teslim etmek genellikle etkin pişmanlık sayılmaz.²⁵
  • Sonucu: Hakkında verilecek cezada, yardımın niteliğine göre dörtte birden (1/4) yarısına (1/2) kadar indirim yapılır.¹ İndirim oranını belirleme yetkisi, yapılan yardımın önemini ve katkısını değerlendirecek olan mahkemeye aittir.²⁶

C. Etkin Pişmanlıkta Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Gönüllülük: Pişmanlığın ve işbirliğinin baskı altında olmadan, tamamen failin kendi iradesiyle gerçekleşmesi esastır.¹
• Etkinlik ve Yararlılık: Verilen bilgilerin veya yapılan yardımın, kanunda belirtilen sonuçları (fail/suç ortağının yakalanması, maddenin ele geçirilmesi, suçun ortaya çıkması) doğurmaya elverişli ve somut olarak yararlı olması gerekir.²⁵ Eğer verilen bilgiyle yakalanan kişi daha sonra beraat ederse, etkin pişmanlık hükmü uygulanamayabilir.²⁷
• Zamanlama: Pişmanlığın suçun haber alınmasından önce mi sonra mı gösterildiği, sonucun cezasızlık mı yoksa ceza indirimi mi olacağını belirler.²⁶ Haber alındıktan sonraki pişmanlık için son tarih, mahkemenin hüküm vermesidir.²⁷
• Kapsam: TCK 192 sadece TCK 188 ve 191 suçları için geçerlidir.²⁶

D. Etkin Pişmanlık (TCK 192) Şartları ve Sonuçları Özet Tablosu

Aşağıdaki tablo, TCK 192’deki farklı etkin pişmanlık hallerinin koşullarını ve sonuçlarını özetlemektedir:

Hüküm (TCK Maddesi)	Uygulanacak Suç(lar)	Zamanlama Koşulu	Gerekli Eylem	Gönüllülük Gerekli mi?	Etkinlik/Yararlılık Gerekli mi?	Sonuç
TCK 192/1	TCK 188	Suç Haber Alınmadan Önce	Suç ortakları ve yerler hakkında bilgi verme	Evet	Evet (Yakalanma VEYA Ele Geçirme)	Cezasızlık
TCK 192/2	TCK 191	Suç Haber Alınmadan Önce	Maddeyi kimden/nereden/ne zaman aldığını bildirme	Evet	Evet (Yakalanma VEYA Ele Geçirme)	Cezasızlık
TCK 192/4	TCK 191 (Kullanıcı)	Soruşturma Başlamadan Önce	Resmi makam/sağlık kuruluşuna başvurup tedavi isteme	Evet	Hayır (Talep yeterli)	Cezasızlık
TCK 192/3	TCK 188 ve TCK 191	Suç Haber Alındıktan Sonra (Hükme Kadar)	Suçun ortaya çıkmasına VE fail/ortakların yakalanmasına hizmet ve yardım etme	Evet	Evet (Önemli katkı)	Ceza İndirimi (1/4 ila 1/2 arası)

E. Etkin Pişmanlığın Stratejik Değeri ve Uygulamadaki Yönleri

TCK 192, ceza adalet sisteminde önemli bir teşvik mekanizması sunmaktadır. Ancak, özellikle suç haber alındıktan sonraki TCK 192/3 uygulaması, sanık ve müdafii açısından dikkatli bir stratejik değerlendirme gerektirir. Sağlanacak ceza indirimi (1/4 ile 1/2 arası) önemli olmakla birlikte, bu indirimin oranı mahkemenin takdirine bağlıdır ve yapılan yardımın “niteliğine” göre değişir.¹ Sanık, işbirliği yaparak elde edeceği potansiyel faydayı, başkalarını suçlama veya kendi suçunu daha detaylı ikrar etmenin riskleriyle tartmak zorundadır. Yapılan yardımın mahkemece yetersiz görülmesi halinde beklenen indirim alınamayabilir. Bu nedenle, etkin pişmanlık yoluna başvurma kararı, mevcut delil durumu, işbirliğinin potansiyel etkisi ve olası sonuçları hakkında avukatla detaylı bir görüşme sonrasında verilmelidir.

Diğer yandan, TCK 192/2 (tedarikçiyi bildirme) ve TCK 192/4 (tedavi isteme) hükümlerinin her ikisinin de suç haber alınmadan önce başvurulması halinde cezasızlık sağlaması, kanun koyucunun kullanıcıları cezalandırmaktan kaçınma ve onları farklı yollarla sistem dışına çıkarma yönündeki çift yönlü politikasını göstermektedir. Bir yol uyuşturucu arzıyla mücadeleye katkıyı (tedarik zincirini kırma), diğer yol ise bireysel rehabilitasyonu teşvik etmektedir. Her iki durumda da, kişinin adli sistem devreye girmeden önce proaktif davranması ödüllendirilmektedir. Bu, uyuşturucu madde kullanıcıları için, erken aşamada atılacak adımlarla adli sicillerine bir kayıt düşmeden ve ceza almadan durumdan kurtulma imkanı sunmaktadır.

VIII. Hukuki Süreçte Uzman Avukat Desteğinin Önemi

A. Uzman Bir Ceza Avukatına Başvurmanın Gerekliliği

Uyuşturucu madde suçlamaları, Türk hukuk sistemindeki en ciddi suçlamalar arasında yer alır ve sanıklar için uzun süreli hapis cezaları, yüksek adli para cezaları ve kalıcı bir adli sicil kaydı gibi son derece ağır sonuçlar doğurabilir.⁸ Bu suçlamaların hukuki karmaşıklığı, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinin hassasiyeti ve potansiyel yaptırımların ağırlığı göz önüne alındığında, uzman bir ceza avukatından hukuki destek almak bir lüks değil, adil yargılanma hakkının tam olarak kullanılabilmesi ve mümkün olan en lehe sonucun elde edilebilmesi için bir zorunluluktur.⁴ Avukatlık Kanunu’na göre Türkiye’de avukatlıkta resmi bir branşlaşma olmasa da ¹³, ceza hukuku ve özellikle uyuşturucu suçları alanında deneyim ve bilgi birikimine sahip bir avukatla çalışmak, davanın seyri açısından önemli bir avantaj sağlar.¹¹

B. Avukatın Süreçteki Rolü ve Fonksiyonları

Uzman bir ceza avukatı, uyuşturucu davasının her aşamasında müvekkilinin haklarını korumak ve en etkili savunmayı yapmak için kritik görevler üstlenir:

• İlk Yakalanma ve İfade Aşaması: Gözaltı sırasında müvekkilinin yanında bulunarak haklarının ihlal edilmesini önler, susma hakkını hatırlatır, ifade sırasında hukuki destek sağlar, ifadenin baskı altında veya yanlış anlaşılmalarla alınmasını engeller.¹² Gözaltı kararına veya arama gibi işlemlere usul yönünden itiraz edebilir.¹² İlk ifadelerin kritik önemi nedeniyle ¹¹, bu aşamadaki avukat desteği hayati olabilir.¹⁴
• Soruşturma Aşaması: Dosya içeriğini inceleyerek savcılığın topladığı delilleri değerlendirir, müvekkil lehine delillerin toplanmasını talep eder, soruşturma işlemlerinin (arama, el koyma, dinleme vb.) hukuka uygunluğunu denetler ve usulsüzlüklere itiraz eder.⁴ Etkin pişmanlık (TCK 192) hükümlerinden yararlanma olasılığını değerlendirir ve müvekkiline bu konuda stratejik danışmanlık yapar.¹²
• Kovuşturma (Yargılama) Aşaması: Müvekkilin savunma stratejisini belirler, duruşmalara katılarak müvekkilini temsil eder, iddia makamının tanıklarını sorgular (çapraz sorgu), savunma tanıklarını dinletir, lehe olan delilleri mahkemeye sunar, hukuki argümanlar geliştirerek beraat veya mümkün olan en hafif cezanın verilmesini sağlamaya çalışır.¹² Suçun vasıflandırılmasına (örneğin TCK 188 yerine TCK 191 uygulanması gerektiği) yönelik savunmalar yapar.
• Kanun Yolları Aşaması: Mahkumiyet kararı verilmesi halinde, kararın hukuka aykırı olduğu düşünülüyorsa, istinaf ve temyiz başvurularını hazırlayarak dosyayı üst mahkemelere taşır.¹³
• Müzakere ve Uzlaşma: Bazı durumlarda (özellikle cezanın daha hafif olduğu hallerde veya usuli konularda) savcılık veya diğer taraflarla müzakere yürütebilir.¹³
• Rehberlik ve Destek: Müvekkiline davanın olası sonuçları hakkında gerçekçi bilgi verir, karmaşık hukuki süreçleri anlaşılır bir dilde açıklar ve bu stresli süreçte psikolojik destek de sağlayabilir.¹³

C. Avukatın Sistem İçindeki Yeri ve Önemi

Ceza avukatı, sadece müvekkilinin temsilcisi değil, aynı zamanda adil yargılanma hakkının ve hukuk devletinin temel bir güvencesidir. Soruşturma ve kovuşturma süreçlerinde devletin sahip olduğu geniş yetkiler karşısında, avukat, bireyin haklarını koruyan ve sürecin Ceza Muhakemesi Kanunu’na uygun işleyip işlemediğini denetleyen bir denge unsurudur.¹² Avukatın varlığı, hukuka aykırı delil elde edilmesinin, usulsüz işlemlerin yapılmasının veya şüpheli/sanığın haklarının ihlal edilmesinin önlenmesinde kritik bir rol oynar.¹⁴ Bu yönüyle avukat, sadece müvekkilinin değil, aynı zamanda adalet sisteminin doğru işlemesinin de bir parçasıdır.

Ayrıca, yasal bilgi ve tecrübenin ötesinde, avukatın ilgili mahkemeler (Asliye Ceza veya Ağır Ceza), savcılar ve yerel adli pratikler konusundaki deneyimi de önemli bir katma değer sağlayabilir.¹⁴ Kanunlar ulusal düzeyde aynı olsa da, uygulamada yerel farklılıklar veya belirli hakimlerin/savcıların yaklaşımları rol oynayabilir. Bu tür pratik bilgilere sahip bir avukat, savunma stratejisini daha etkin bir şekilde belirleyebilir ve mahkeme heyetini ikna etmede daha başarılı olabilir. Dolayısıyla, davanın görüleceği yerdeki mahkemelerde ve benzer davalarda tecrübesi olan bir avukatla çalışmak, soyut hukuki bilginin ötesinde pratik faydalar sağlayabilir.

IX.

A. Temel Hukuki Noktaların Özeti

Bu rapor, Türkiye’de uyuşturucu madde ile yakalanma durumunda karşılaşılan hukuki süreci kapsamlı bir şekilde ele almıştır. Öne çıkan temel noktalar şunlardır:

• Türk Ceza Kanunu, uyuşturucu suçlarını temel olarak kişisel kullanım amaçlı fiiller (TCK 191) ve ticaret/imal amaçlı fiiller (TCK 188) olarak ikiye ayırmakta ve bu ayrıma göre çok farklı hukuki sonuçlar ve yaptırımlar öngörmektedir.
• Yakalanma anından itibaren gözaltı, arama ve ifade alma gibi ilk prosedürler işletilirken, şüphelinin avukat yardımından yararlanma, susma ve yakınlarına haber verme gibi temel hakları güvence altındadır.
• TCK 188 kapsamındaki ticaret suçları için on yıllara varan ağır hapis cezaları ve yüksek adli para cezaları öngörülürken, TCK 191 kapsamındaki ilk suçlarda genellikle kamu davasının açılması ertelenerek denetimli serbestlik ve tedavi tedbirleri uygulanmaktadır.
• Davanın sonucu ve cezanın belirlenmesinde; ele geçirilen maddenin miktarı ve cinsi, sanığın sabıka durumu, suçun işleniş koşulları (ağırlaştırıcı nedenler), delillerin hukuka uygunluğu ve etkin pişmanlık (TCK 192) hükümlerinin uygulanıp uygulanmadığı gibi birçok faktör rol oynamaktadır.
• Ceza yargılaması süreci, savcılık yönetimindeki soruşturma evresi ve mahkeme yönetimindeki kovuşturma evresinden oluşur; her iki aşamada da usul kurallarına uyulması ve adil yargılanma hakkının sağlanması esastır.
• Etkin pişmanlık (TCK 192), belirli şartlar altında (suçun haber alınmasından önce veya sonra yapılan gönüllü ve etkili işbirliği veya tedavi talebi) cezasızlık veya önemli ceza indirimi sağlayabilen kritik bir hukuki mekanizmadır.

Tavsiye

Türkiye’de uyuşturucu madde suçlamaları son derece ciddi hukuki sonuçlar doğurmaktadır. Kanunlar, özellikle uyuşturucu madde ticareti ve imalatına karşı caydırıcı olmayı hedefleyen ağır yaptırımlar içermektedir. Kullanım amaçlı fiillerde ise tedavi ve denetim öncelikli bir yaklaşım benimsenmiş olsa da, bu süreçteki yükümlülüklerin ihlali yine ciddi sonuçlara yol açabilmektedir.

Bu karmaşık ve riskli hukuki süreçte, yakalanma anından itibaren hakların tam olarak bilinmesi ve kullanılması hayati önem taşımaktadır. Sürecin her aşamasında yapılabilecek hatalar veya gözden kaçırılabilecek detaylar, geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, uyuşturucu madde suçlamasıyla karşı karşıya kalan bir kişinin veya yakınlarının yapması gereken en önemli şey, vakit kaybetmeden ceza hukuku ve özellikle uyuşturucu suçları alanında uzmanlaşmış, deneyimli bir avukattan profesyonel hukuki yardım almaktır. Erken hukuki müdahale, hakların korunması, adil bir yargılama sürecinin sağlanması ve mümkün olan en lehe sonucun elde edilmesi için kritik öneme sahiptir.