Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir? (Dilekçe Örneği)

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, halk arasında “sabıka oluşmayan ceza” olarak bilinir. Ancak bu ifade çoğu zaman eksik ya da yanlış anlaşılır. Gerçekte, HAGB bir ceza değil, ceza mahkûmiyetinin açıklanmasının ertelenmesidir. Sanık, belirli koşulları sağladığında, aldığı ceza infaz edilmez ve siciline işlenmez. Ancak bu durum, ceza hiç verilmemiş anlamına da gelmez.

Ceza yargılaması süreci, şüphesiz ki bireyler için oldukça stresli ve yıpratıcı bir dönem olabilir. Hakkınızda bir suçlama yöneltilmesi, geleceğe dair belirsizlikler yaratır ve adalet arayışı karmaşık hukuki yollarla dolu görünebilir. Ancak Türk hukuk sistemi, sadece cezalandırmayı değil, aynı zamanda belirli koşullar altında bireylerin topluma yeniden kazandırılmasını ve onlara ikinci bir şans tanınmasını amaçlayan mekanizmalar da içerir.1 Bu mekanizmalardan biri de Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) düzenlenen Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, yani kısaca HAGB’dir. HAGB, belirli şartları taşıyan kişiler için adeta yeni bir başlangıç fırsatı sunarken, aynı zamanda uyulması gereken ciddi sorumlulukları da beraberinde getirir. Bu yazıda, HAGB kurumunu tüm yönleriyle ele alacak, kimlerin yararlanabileceğini, sürecin nasıl işlediğini, olası sonuçlarını ve özellikle 2024 yılında yapılan önemli değişiklikleri halkın anlayabileceği bir dille açıklamaya çalışacağız.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB): Bir Şans Daha Mı?

HAGB’nin Tanımı ve Amacı (CMK Madde 231)

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 231. maddesinde düzenlenen bir ceza muhakemesi kurumudur.3 Temel olarak HAGB, sanık hakkında yapılan yargılama sonucunda mahkemenin bir mahkumiyet hükmü kurmasına rağmen, kanunda belirtilen belirli şartların varlığı halinde bu hükmü açıklamayıp, belirli bir denetim süresi boyunca askıda tutması anlamına gelir.1 Yani mahkeme, sanığın suçu işlediğine kanaat getirir ve bir ceza belirler, ancak bu cezayı hemen açıklamaz ve infaz etmez.6

HAGB kurumu, Türk hukuk sistemine ilk olarak 2005 yılında Çocuk Koruma Kanunu ile suça sürüklenen çocuklar için girmiş, daha sonra yetişkinleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir.1 Kurumun temel amacı, özellikle ilk kez suç işleyen veya daha hafif suçlara karışmış kişilerin, ceza infaz sisteminin olumsuz etkilerine maruz kalmadan ve adli sicillerine bir “leke” sürülmeden topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamaktır.1 Bu yolla, kişinin sosyal ve mesleki hayatına devam etmesi kolaylaştırılırken, aynı zamanda suç tekrarının önlenmesi hedeflenir.9 Kısacası HAGB, devlete karşı işlenen suç nedeniyle bozulan ilişkiyi, belirli şartlar altında onarma ve kişiye “bir şans daha” verme imkanı sunar.10

HAGB Kararı Ne Anlama Gelir? (Hukuki Sonuç Doğurmama)

HAGB kararının en temel özelliği, CMK Madde 231/5’te açıkça belirtildiği gibi, “kurulan hükmün sanık hakkında bir hukukî sonuç doğurmamasını ifade etmesi”dir.8 Bu ne anlama gelir? HAGB kararı verildiğinde, sanık hakkında belirlenen ceza (örneğin hapis veya adli para cezası) hukuken var olsa da, denetim süresi boyunca herhangi bir yasal etki yaratmaz.6 Sanık, bu süre zarfında teknik olarak “hükümlü” sayılmaz.5 Karar adeta “askıda” bekletilir.11

Bu durum, HAGB’yi hem beraat kararından hem de cezanın ertelenmesinden ayırır. Beraatte, sanığın suçu işlemediği kabul edilir. Cezanın ertelenmesinde ise bir mahkumiyet hükmü vardır ve bu hüküm adli sicile işler, sadece cezanın infazı belirli koşullarla ertelenir.5 HAGB’de ise, denetim süresi başarıyla tamamlandığında, açıklanması geri bırakılan hüküm tamamen ortadan kalkar ve dava düşer; yani kişi hiç mahkum olmamış gibi bir hukuki statüye kavuşur.4 Bu eşsiz yapısı nedeniyle HAGB, hem maddi ceza hukukunu hem de ceza muhakemesi hukukunu ilgilendiren “karma nitelikli” veya “sui generis” (kendine özgü) bir kurum olarak kabul edilir.2

Kimler HAGB Kararından Faydalanabilir? Şartları Nelerdir?

HAGB kararı, her sanık için otomatik olarak uygulanan bir durum değildir. Mahkemenin HAGB kararı verebilmesi için kanunda sayılan tüm şartların bir arada bulunması gerekir.13 Mahkeme, bu şartların var olup olmadığını kendiliğinden (resen) araştırmak ve kararında gerekçeli olarak belirtmek zorundadır.1 Bu şartlar genel olarak suça ve sanığa ilişkin objektif ve sübjektif koşullar olarak ikiye ayrılabilir.1

Cezanın Türü ve Miktarı

HAGB kararı verilebilmesi için öncelikle mahkemenin yargılama sonucunda sanık hakkında hükmettiği cezanın belirli sınırlar içinde olması gerekir.6 Bu şartlar şunlardır:

• Sonuç cezanın 2 yıl veya daha az süreli hapis cezası olması VEYA
• Sonuç cezanın adli para cezası olması gerekir.3

Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, 2 yıllık hapis cezası sınırının, suçun kanundaki potansiyel cezası değil, yargılama sonunda hakim tarafından sanığa verilen netice ceza olduğudur.7 Örneğin, kanunda üst sınırı 5 yıl olan bir suçtan yargılanan sanığa, mahkeme indirimlerle birlikte 1 yıl 8 ay hapis cezası verirse, HAGB şartı ceza miktarı açısından sağlanmış olur.

Adli para cezaları için ise miktar sınırı yoktur; doğrudan hükmedilen adli para cezalarının miktarı ne olursa olsun HAGB kararı verilebilir.7 Ancak, hapis cezasından çevrilen adli para cezaları için HAGB kararı verilmesi mümkün değildir.13 Mahkeme, hem 2 yılı geçmeyen hapis cezasına hem de adli para cezasına birlikte hükmetmişse, yine HAGB kararı verilebilir.7 (Geçmişte, 19.12.2006’dan önce işlenen suçlarda çocuklar için bu sınır 3 yıldı 6).

Geçmişiniz Önemli Mi? (Sabıka Kaydı ve Kasıtlı Suç Şartı)

HAGB’nin temel amaçlarından biri, genellikle ilk kez suç işleyen kişilere bir şans tanımak olduğundan, sanığın adli geçmişi önemli bir kriterdir. HAGB kararı verilebilmesi için sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış bulunması gerekir.7

• Kasıtlı Suç: Bu şart, sadece kasıtlı (bilerek ve isteyerek işlenen) suçlar için geçerlidir. Sanığın daha önce taksirle (dikkatsizlik veya tedbirsizlik sonucu işlenen, örneğin trafik kazasıyla yaralama gibi) işlediği bir suçtan mahkumiyeti varsa, bu durum HAGB kararı verilmesine engel değildir.3
• Mahkumiyetin Kesinleşmesi: Engel teşkil edecek önceki kasıtlı suç mahkumiyetinin, HAGB kararı verilecek olan suç işlenmeden önce kesinleşmiş olması gerekir. Eğer önceki kasıtlı suçtan alınan mahkumiyet kararı, HAGB konusu olan ikinci suç işlendikten sonra kesinleşmişse, bu durum HAGB’ye engel olmaz.2
• Cezanın Türü/Miktarı: Önceki kasıtlı suçtan alınan mahkumiyetin hapis cezası mı yoksa adli para cezası mı olduğu veya cezanın miktarı HAGB açısından fark etmez. Önemli olan, kasıtlı bir suçtan kesinleşmiş bir mahkumiyetin varlığıdır.15
• Eski Kayıtlar: Adli Sicil Kanunu’ndaki şartlar oluşmuş ve silinmesi gereken eski mahkumiyet kayıtları, HAGB değerlendirmesinde dikkate alınmaz.15 Benzer şekilde, tekerrür süreleri geçmiş olan eski mahkumiyetler de HAGB’ye engel oluşturmayabilir.15
• Tedbir Kararları: Sanığın adli sicil kaydında, mahkumiyet niteliğinde olmayan tedbir kararları (örneğin uyuşturucu kullanma suçu nedeniyle verilen tedavi ve denetimli serbestlik tedbiri) bulunması, HAGB kararı verilmesine engel değildir.15

Mahkemenin Sizin Hakkınızdaki Kanaati

HAGB kararında hakimin takdir yetkisi de önemli bir rol oynar. Mahkemenin, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışlarını göz önünde bulundurarak, yeniden suç işlemeyeceği hususunda bir kanaate varması gereklidir.7 Hakim, sanığın pişmanlığını, yargılamaya karşı tavrını, sosyal durumunu ve diğer kişisel özelliklerini değerlendirerek, HAGB kurumunun amacına uygun bir sonuç doğurup doğurmayacağına karar verir.17 Eğer mahkeme, sanığın tekrar suç işleme riskinin yüksek olduğu kanaatine varırsa, diğer şartlar sağlansa bile HAGB kararı vermeyebilir.14

Mağdurun Zararını Gidermek Şart Mı?

Ceza yargılamasının bir amacı da suç nedeniyle ortaya çıkan zararların giderilmesidir. Bu nedenle HAGB kararı verilebilmesi için, suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı maddi zararın, aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi şartı aranır.7

• Maddi Zarar: Burada kastedilen, suçun doğrudan sonucu olan ölçülebilir maddi kayıplardır. Örneğin, çalınan bir eşyanın iadesi veya bedelinin ödenmesi, zarar verilen bir malın tamir edilmesi veya değerinin karşılanması gibi.15 Manevi tazminat talepleri bu kapsamda değerlendirilmez.14
• Tamamen Giderme: Kural olarak zararın tamamının karşılanması gerekir. Mahkeme, zararın miktarını basit bir araştırmayla veya gerekirse bilirkişi incelemesiyle yaklaşık olarak belirler.14
• Kısmen Giderme ve Mağdur Rızası: Eğer zarar sadece kısmen giderilmişse, HAGB kararı verilebilmesi için mağdurun HAGB kararı verilmesine açıkça rıza göstermesi gerekir.14 Mağdurun kısmi ödemeyi kabul etmesi, HAGB’ye rıza gösterdiği anlamına gelmez; rızanın ayrıca ve açıkça alınması gerekir.15
• Zararın Olmadığı Haller: Bazı suç tiplerinde (örneğin hakaret, tehdit, mühür bozma gibi) suçun doğası gereği somut bir maddi zarar meydana gelmeyebilir. Bu gibi durumlarda, zararın giderilmesi şartı aranmaz ve diğer koşullar varsa HAGB kararı verilebilir.15
• Taksitle Ödeme: Sanığın zararı derhal giderme imkanı yoksa, mahkeme, zararın denetim süresi boyunca aylık taksitler halinde ödenmesi koşuluyla da HAGB kararı verebilir.15

Sanığın Rızası Artık Aranmıyor (2024 Değişikliği)

HAGB kurumunda yakın zamanda yapılan en önemli değişikliklerden biri sanığın rızasıyla ilgilidir. 1 Haziran 2024 tarihinden önce, HAGB kararı verilebilmesi için sanığın bu kararı kabul etmesi gerekiyordu.4 Sanık, “HAGB istemiyorum” derse, mahkeme bu kararı veremezdi.11 Sanıklar bazen masum olduklarını düşündükleri veya uzun denetim süresi yerine daha kısa kesin bir cezayı tercih ettikleri için HAGB’yi reddedebiliyorlardı.

Ancak, Anayasa Mahkemesi’nin HAGB kararlarına karşı etkili bir denetim yolu olmadığı yönündeki kararı 6 sonrasında yapılan yasal düzenleme ile (7499 sayılı Kanun, 12 Mart 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı ve 1 Haziran 2024’te yürürlüğe girdi 16), sanığın HAGB kararını kabul etme şartı kaldırılmıştır.12 Artık mahkeme, diğer tüm şartların oluştuğuna kanaat getirirse, sanığın talebi veya rızası olmasa bile HAGB kararı verebilir.12 Bu değişiklik, HAGB’nin uygulanmasında mahkemenin takdirini ön plana çıkarırken, sanığın bu süreçteki iradesini geri plana itmiştir. Bu durum, HAGB’nin rehabilitasyon amacını güçlendirme potansiyeli taşırken, sanığın kendi savunma stratejisi üzerindeki kontrolünü azaltmaktadır.

HAGB Süreci: Denetim ve Yükümlülükler

HAGB kararı verildiğinde, sanık için belirli bir denetim süreci başlar. Bu süreç, sanığın topluma uyumunu göstermesi ve kendisine tanınan fırsatı doğru kullanması için bir test niteliğindedir.

Denetim Süresi Ne Kadar?

Mahkeme HAGB kararı verdiğinde, sanık belirli bir süreyle denetime tabi tutulur. Bu süre:

• Yetişkin sanıklar için 5 yıldır.
• Suçu işlediği tarihte 18 yaşından küçük olanlar (Suça Sürüklenen Çocuk – SSÇ) için 3 yıldır.13

Bu süreler sabittir ve mahkemenin takdirine bağlı olarak değiştirilemez. Denetim süresi, HAGB kararının kesinleşmesiyle başlar. Önemli bir hukuki sonuç olarak, denetim süresi içinde dava zamanaşımı durur.3 Bu, sanığın denetim süresini ihlal etmesi durumunda, davanın zamanaşımına uğramasını engellemeye yöneliktir.3

Denetim Süresince Neler Beklenir? (Denetimli Serbestlik Tedbirleri)

Denetim süresi boyunca sanıktan temel olarak iki şey beklenir:

1. Kasten Yeni Bir Suç İşlememek: Sanığın bu 5 (veya 3) yıllık süre içinde kasıtlı yeni bir suç işlememesi esastır.11
2. Yükümlülüklere Uymak (Eğer Belirlenmişse): Mahkeme, HAGB kararıyla birlikte, denetim süresi içinde en fazla 1 yıl süreyle uygulanmak üzere bazı denetimli serbestlik tedbirlerine veya yükümlülüklere de hükmedebilir.3 Bu tedbirler her HAGB kararında zorunlu değildir, hakimin takdirine bağlıdır. Eğer mahkeme bu tür tedbirlere karar vermişse, sanığın bunlara uyması beklenir.

CMK Madde 231/8’e göre mahkemenin hükmedebileceği denetimli serbestlik tedbirlerine örnekler şunlardır 19:

• Bir meslek veya sanat sahibi olmayan sanığın, meslek veya sanat edinmesi için bir eğitim programına devam etmesi.
• Meslek veya sanat sahibi olan sanığın, bir kamu kurumunda veya özel bir işyerinde ücretli olarak çalıştırılması.
• Belirli yerlere gitmekten yasaklanması (örneğin, suçun işlendiği mahalleye girmemek).
• Belirli yerlere devam etme yükümlülüğü (örneğin, alkol veya madde bağımlılığı tedavisi görüyorsa rehabilitasyon merkezine düzenli gitmek).
• Hakimin takdir edeceği başka yükümlülükler (örneğin, kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalışma 22, belirli periyotlarla imza verme).

Bu yükümlülüklerin süresi 1 yılı geçemez ve denetim süresi içinde yerine getirilmesi gerekir.3

TDK Sözlük Anlamı: Mahkumiyet

Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’e göre mahkumiyet: “Bir kimsenin, yargılama sonucunda suçlu olduğuna mahkeme tarafından karar verilmesi durumu; hakkında kesinleşmiş bir ceza hükmü bulunma hali.” anlamına gelir.

Bu tanım, HAGB konusunu anlamak için önemlidir. HAGB kararı, teknik olarak bir mahkumiyet kararına dayanır; yani mahkeme sanığın suçu işlediği sonucuna varmıştır.1 Ancak HAGB kararı, bu mahkumiyet hükmünün açıklanmasını geri bıraktığı için, karar verildiği anda ve denetim süresi boyunca sanık hukuken “mahkum” sayılmaz.6 HAGB, CMK Madde 223’te sayılan kesin hüküm türlerinden biri değildir.5 Ancak denetim süresi ihlal edilirse, işte o zaman geri bırakılan hüküm açıklanır ve kişi tam anlamıyla “mahkumiyet” statüsüne girer.4

Denetim Süresinde Hata Yapılırsa: HAGB Kararı Bozulur Mu?

HAGB, sanığa sunulan koşullu bir fırsattır. Denetim süresi içinde belirlenen kurallara uyulmaması, bu fırsatın kaybedilmesine ve ertelenen cezanın uygulanmasına yol açar. HAGB kararının bozulmasına ve hükmün açıklanmasına neden olan iki temel durum vardır:

Kasten Yeni Bir Suç İşlemek

Denetim süresi (yetişkinler için 5 yıl, çocuklar için 3 yıl) içinde sanığın kasten yeni bir suç işlemesi ve bu suçtan dolayı kesinleşmiş bir mahkumiyet alması, HAGB kararının bozulmasının en yaygın nedenidir.3

• Kasıt Şartı: İşlenen yeni suçun mutlaka kasıtlı olması gerekir. Denetim süresi içinde işlenen taksirli suçlar (örneğin, dikkatsizlik sonucu trafik kazasına neden olmak) HAGB kararının bozulmasına yol açmaz.16
• Kesinleşme: Yeni işlenen kasıtlı suçtan dolayı verilen mahkumiyet kararının kesinleşmesi gerekir. Sadece soruşturma veya kovuşturma açılmış olması yeterli değildir.
• Sonuç: Yeni suçtan mahkumiyet kesinleştiğinde, bu durum HAGB kararını veren mahkemeye bildirilir ve mahkeme, daha önce açıklanmasını geri bıraktığı hükmü açıklar.24

Yükümlülüklere Uymamak

Eğer mahkeme, HAGB kararıyla birlikte sanığa belirli denetimli serbestlik yükümlülükleri (örneğin, eğitim programına katılma, belirli yerlere gitmeme gibi) yüklemişse, sanığın bu yükümlülüklere haklı bir neden olmaksızın uymaması da HAGB kararının bozulmasına neden olabilir.3 Denetimli serbestlik müdürlüğü, yükümlülüklerin ihlal edildiğini mahkemeye bildirir ve mahkeme durumu değerlendirir. Eğer ihlalin kasıtlı veya ihmali olduğu ve haklı bir mazerete dayanmadığı sonucuna varılırsa, mahkeme yine geri bırakılan hükmü açıklayabilir.16 Ancak, sanığın yükümlülükleri iradesi dışındaki nedenlerle yerine getiremediği durumlarda, mahkemenin farklı değerlendirme yapma (örneğin cezanın bir kısmını infaz etmeme gibi) ihtimali de bulunmaktadır.7

Sonuçları: Ertelenen Hükmün Açıklanması

HAGB kararı yukarıdaki nedenlerden biriyle bozulduğunda, mahkeme daha önce kurduğu ancak açıklamadığı mahkumiyet hükmünü açıklar.12 Bu andan itibaren:

• Sanık, resmen “hükümlü” statüsüne girer.16
• Açıklanan mahkumiyet kararı, adli sicil kaydına işlenir.4
• Belirlenen hapis veya adli para cezasının infaz süreci başlar.12
• Önemli Not: Hüküm açıklandıktan sonra, mahkemenin bu açıklanan ceza için ayrıca erteleme kararı vermesi veya cezayı seçenek yaptırımlara (örneğin adli para cezasına çevirme, kamu hizmeti gibi) çevirmesi mümkün değildir.11 Yani, HAGB’nin bozulması durumunda, geri bırakılan ceza olduğu gibi uygulanır. Mahkemenin takdir hakkı, ancak yükümlülüklerin irade dışı sebeplerle yerine getirilememesi gibi istisnai durumlarda veya yeni işlenen suçun cezasıyla ilgili olarak gündeme gelebilir.7

Bu durum, HAGB ile tanınan ikinci şansın ne kadar değerli olduğunu ve denetim süresindeki sorumlulukların ciddiyetini ortaya koymaktadır. Başarısızlık halinde, sadece ertelenen ceza uygulanmakla kalmaz, aynı zamanda cezanın infazında daha lehe olabilecek bazı seçenekler de (erteleme, seçenek yaptırım gibi) kaybedilmiş olur.

HAGB Kararına Karşı Ne Yapılabilir? (İtiraz ve İstinaf Yolları)

Mahkemenin HAGB kararı vermesi veya vermemesi durumunda, bu karara karşı kanun yoluna başvurma hakkı bulunmaktadır. Ancak bu konudaki yasal düzenlemeler 2024 yılında önemli ölçüde değişmiştir.

Eski Sistem: HAGB Kararına İtiraz Mümkün Müydü?

1 Haziran 2024 tarihinden önce yürürlükte olan sisteme göre, ilk derece mahkemelerinin (Asliye Ceza, Ağır Ceza) verdiği HAGB kararlarına karşı yalnızca itiraz yoluna başvurulabiliyordu.11 Bu itiraz, kararı veren mahkemeye bir dilekçe ile yapılır ve kararı genellikle bir üst mahkeme (Asliye Ceza kararına karşı Ağır Ceza, Ağır Ceza kararına karşı numara olarak sonraki Ağır Ceza) dosya üzerinden incelerdi.4

Ancak bu itiraz yolu, uygulamada bazı sorunlara yol açıyordu. HAGB kararları, CMK Madde 223 anlamında kesin bir “hüküm” sayılmadığı için, daha kapsamlı bir denetim sağlayan istinaf (Bölge Adliye Mahkemesi’ne başvuru) veya temyiz (Yargıtay’a başvuru) yolları kapalıydı.13 İtiraz incelemesi ise genellikle HAGB’nin şekli şartlarının (ceza miktarı, sabıka durumu, zarar giderme vb.) oluşup oluşmadığı ile sınırlı kalıyordu.11 Yargıtay zamanla itiraz incelemesinin kapsamını genişletmeye çalışsa da 13, bu durum, kararın esasına (suçun işlenip işlenmediği, delillerin yeterliliği gibi) yönelik tam bir denetim sağlamadığı gerekçesiyle eleştiriliyordu. Nitekim Anayasa Mahkemesi de 2023 yılında verdiği bir kararla, HAGB kararlarına karşı etkili bir başvuru yolu bulunmamasını Anayasa’ya aykırı bulmuş ve ilgili kanun hükmünü (CMK 231/12) iptal etmiştir.6

Yeni Dönem: İstinaf Yolu Açıldı (2024 Değişikliği)

Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı üzerine, 7499 sayılı Kanun ile Ceza Muhakemesi Kanunu’nda önemli değişiklikler yapıldı ve bu değişiklikler 1 Haziran 2024 tarihinde yürürlüğe girdi.16 Bu değişiklikle:

• HAGB kararlarına karşı itiraz yolu kaldırıldı.
• Artık HAGB kararlarına karşı, diğer mahkumiyet hükümleri gibi, istinaf kanun yoluna başvurulabilmektedir.5

Bu, HAGB kararlarının artık Bölge Adliye Mahkemeleri tarafından hem usul (şartların varlığı vb.) hem de esas (suçun sübutu, hukuka aykırılıklar vb.) yönünden daha kapsamlı bir şekilde incelenebileceği anlamına gelir.12

İstinaf Başvuru Süresi: HAGB kararına karşı istinaf başvuru süresi de genel istinaf süresiyle uyumlu hale getirilmiştir. Artık başvuru, hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta (14 gün) içinde yapılmalıdır.21 (Daha önceki 7 günlük itiraz süresi veya bazı kaynaklarda yeni dönem için belirtilen 7 günlük istinaf süresi 16 bilgisi, CMK Madde 273’teki genel değişiklikle 21 güncelliğini yitirmiştir). Başvuru, kararı veren mahkemeye bir dilekçe ile yapılır.25

Bu değişiklik, HAGB kararlarına karşı hak arama yollarını güçlendirmiş ve Anayasa Mahkemesi’nin işaret ettiği etkili başvuru hakkı eksikliğini gidermeyi amaçlamıştır. Ancak, HAGB kararlarının sayısının çokluğu 2 göz önüne alındığında, bu durumun Bölge Adliye Mahkemelerinin iş yükünü artırabileceği ve istinaf süreçlerinin uzayabileceği de bir gerçektir.26

Yüksek Mahkeme Kararları Ne Diyor? (Yargıtay ve BAM Kararlarından Özetler)

Yargıtay’ın HAGB ile ilgili geçmişte verdiği kararlar, kurumun uygulanmasındaki temel prensipleri anlamak açısından hala önemlidir (İstinaf mahkemeleri de benzer prensipleri dikkate alacaktır):

• Tüm Şartların Değerlendirilmesi: Mahkeme, HAGB şartlarının (ceza miktarı, sabıka, zarar giderme, sanığın kişiliği, rıza – eski dönemde) hepsinin bir arada bulunup bulunmadığını resen değerlendirmeli ve kararında gerekçelendirmelidir.11
• Zararın Kapsamı: Zararın giderilmesi şartı, suçtan doğan doğrudan maddi zararı ifade eder, manevi zarar bu kapsama girmez.14 Zararın olmadığı suçlarda bu şart aranmaz.15 Kısmi gidermede mağdurun HAGB’ye rızası gerekir.14
• Sabıka Kaydı: HAGB’ye engel olan sabıka kaydı, kasıtlı suçtan kesinleşmiş mahkumiyettir. Taksirli suç mahkumiyetleri engel değildir.3 Silinme koşulları oluşmuş veya HAGB konusu suçtan sonra kesinleşmiş kayıtlar dikkate alınmaz.15
• Hukuki Niteliği: HAGB kararı, kesinleşmiş bir mahkumiyet hükmü değildir ve bu nedenle hukuk mahkemelerini bağlamaz (TBK m.74). Ancak hukuk hakimi, HAGB’ye konu olan olguları kendi davası kapsamında değerlendirebilir.13
• İkinci Kez HAGB: Bir kişi hakkında daha önce HAGB kararı verilmiş ve denetim süresi devam ediyorsa veya denetim süresi içinde kasıtlı suç işlediği için hüküm açıklanmışsa, yeni işlediği suçtan dolayı tekrar HAGB kararı verilemez.2 (Not: 28.06.2014 öncesi işlenen suçlarda farklılık olabilir 10).

Yeni istinaf sistemiyle birlikte, Bölge Adliye Mahkemeleri bu prensipler ışığında HAGB kararlarını daha derinlemesine inceleyecektir.

HAGB Hangi Suçlarda Uygulanır? Hayattan Örnekler

HAGB kararı, teorik olarak kanundaki şartları sağlayan (özellikle 2 yıl veya altı hapis cezası ya da adli para cezası ile sonuçlanan) birçok suç tipi için verilebilir. Ancak bazı suçlar HAGB kapsamı dışındadır.

Sık Karşılaşılan Uygulama Alanları

Uygulamada HAGB kararının sıkça verildiği suç tiplerinden bazıları şunlardır (cezası 2 yıl veya altında kalmak ve diğer şartlar sağlanmak kaydıyla):

• Basit Kasten Yaralama (TCK m. 86/2)
• Taksirle Yaralama (TCK m. 89)
• Tehdit (TCK m. 106)
• Şantaj (TCK m. 107)
• Hakaret (TCK m. 125)
• Özel Hayatın Gizliliğini İhlal (TCK m. 134)
• Hırsızlık (Basit halleri, TCK m. 141)
• Mala Zarar Verme (TCK m. 151)
• Basit Dolandırıcılık (TCK m. 157)
• Güveni Kötüye Kullanma (TCK m. 155)
• Uyuşturucu veya Uyarıcı Madde Kullanmak İçin Satın Almak, Kabul Etmek veya Bulundurmak (TCK m. 191 – Bu suçta genellikle tedavi ve denetimli serbestlik öncelikli olsa da HAGB de mümkündür 3)
• Trafik Güvenliğini Tehlikeye Sokma (TCK m. 179)

HAGB Kararı Verilemeyecek Bazı Suçlar/Durumlar:

Kanun koyucu, bazı suçlar veya durumlar için HAGB kararı verilmesini açıkça yasaklamıştır. Bunlardan bazıları şunlardır 4:

• Cezası 2 yılı aşan hapis cezaları
• Anayasa’nın 174. maddesinde güvence altına alınan İnkılap Kanunlarında yer alan suçlar
• İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu (TCK m. 184)
• Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçu
• Disiplin hapsi veya tazyik hapsi gerektiren fiiller (Örn: Nafaka yükümlülüğünün ihlali nedeniyle verilen tazyik hapsi)
• Askeri Ceza Kanunu’ndaki bazı suçlar (Örn: İzin tecavüzü gibi suçlarda ceza miktarına göre farklılık olabilir 8)
• Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki bazı suçlar veya örgütlü suçlar (Mahkemenin takdirine ve suçun niteliğine bağlı olarak değişebilir) 4
• Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar (Cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, reşit olmayanla cinsel ilişki) 4

Örnek Olay: Batman’da Yaşanan Bir Dolandırıcılık Vakası ve HAGB

Bu kurumu daha somut hale getirmek için kurgusal bir örnek olay üzerinden gidelim:

Batman’da küçük bir elektronik eşya dükkanı işleten Ahmet Bey, bir müşterisine sattığı ikinci el televizyonun kısa sürede arızalanması üzerine müşteriyle anlaşmazlık yaşar. Müşteri, Ahmet Bey’in televizyonun kusurunu bilerek sakladığını iddia ederek şikayetçi olur ve Ahmet Bey hakkında basit dolandırıcılık (TCK m. 157) suçundan dava açılır.

Yargılama sonunda mahkeme, Ahmet Bey’in kusurlu olduğunu ancak suçun vasfının basit dolandırıcılık kapsamında kaldığını değerlendirir. Ahmet Bey’in daha önce kasıtlı bir suçtan sabıkası yoktur. Duruşmalarda pişmanlığını dile getirmiş ve müşterinin zararını (televizyonun bedelini) derhal karşılamayı kabul etmiştir. Mahkeme, Ahmet Bey’in duruşmadaki tutumunu ve zararı giderme isteğini olumlu değerlendirerek tekrar suç işlemeyeceği kanaatine varır.

Mahkeme, Ahmet Bey’i 1 yıl 2 ay hapis cezasına mahkum eder. Ancak, HAGB için gerekli tüm şartlar (ceza 2 yılın altında, kasıtlı sabıka yok, zarar giderildi, mahkemede olumlu kanaat oluştu) sağlandığı için, mahkeme CMK Madde 231 uyarınca hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verir.

Bu kararla birlikte Ahmet Bey için 5 yıllık denetim süresi başlar. Mahkeme, ek bir yükümlülük belirlememiştir. Eğer Ahmet Bey bu 5 yıl içinde kasıtlı yeni bir suç işlemezse, süre sonunda dava düşecek ve 1 yıl 2 aylık hapis cezası kararı tüm sonuçlarıyla ortadan kalkacaktır. Ahmet Bey’in adli sicil kaydında bu durum görünmeyecektir. Ancak, eğer Ahmet Bey bu 5 yıl içinde örneğin kasten yaralama gibi yeni bir kasıtlı suç işler ve bundan mahkum olursa, Batman’daki mahkeme dolandırıcılık suçundan verdiği 1 yıl 2 aylık hapis cezasını açıklayacak ve Ahmet Bey hem bu cezayı hem de yeni suçun cezasını çekmek durumunda kalacaktır.

Tablo: HAGB’nin Ana Hatları

Aşağıdaki tablo, HAGB kurumunun temel unsurlarını özetlemektedir:

 

Unsur	Açıklama	İlgili Mevzuat/Notlar
Temel Amaç	İlk kez veya hafif suç işleyenlerin infaz sistemi dışında topluma kazandırılması, adli sicilin temiz kalması, suç tekrarının önlenmesi.	CMK 231; 1
Ana Şartlar	1. Ceza ≤ 2 yıl hapis VEYA adli para cezası. 2. Kasıtlı suçtan önceden mahkumiyet yok. 3. Mahkemede yeniden suç işlenmeyeceği kanaati. 4. Mağdurun/kamunun maddi zararının tamamen giderilmesi.	CMK 231/5-6; 7
Denetim Süresi	Yetişkinler için 5 yıl, 18 yaş altı çocuklar için 3 yıl. Kararın kesinleşmesiyle başlar.	CMK 231/8; 13
Denetim Tedbirleri	Mahkeme takdirine bağlı olarak, denetim süresi içinde max. 1 yıl süreyle uygulanabilir (Eğitim, çalışma, belirli yerlere gitme/gitmeme yasağı vb.). Her zaman zorunlu değil.	CMK 231/8; 3
İhlal Sonucu	Denetim süresinde kasıtlı yeni suç işlenmesi VEYA yükümlülüklere (varsa) uyulmaması halinde, geri bırakılan hüküm açıklanır ve ceza infaz edilir. Açıklanan ceza ertelenemez/çevrilemez.	CMK 231/11; 3
Başarılı Tamamlama	Denetim süresi içinde kasıtlı suç işlenmez ve yükümlülüklere (varsa) uyulursa, süre sonunda açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılır ve dava düşer. Kişi hiç mahkum olmamış sayılır.	CMK 231/10; 3
Kanun Yolu (Yeni)	HAGB kararlarına karşı, gerekçeli kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde istinaf yoluna (Bölge Adliye Mahkemesi’ne) başvurulabilir.	CMK 273 (Değişik: 7499 s. Kanun); 12

Bu tablo, HAGB’nin karmaşık yapısını ana hatlarıyla anlamanıza yardımcı olabilir. Ancak her davanın kendine özgü koşulları olduğunu unutmamak gerekir.

HAGB Kararının Günlük Hayata ve Resmi İşlemlere Etkisi

Hakkında HAGB kararı verilen kişilerin en çok merak ettiği konulardan biri, bu kararın adli sicillerine (sabıka kaydına) işleyip işlemeyeceği ve memuriyet, özel güvenlik, silah ruhsatı gibi konularda engel teşkil edip etmeyeceğidir.

“Sabıka Kaydımda Görünür Mü?” (Adli Sicil ve Özel Sistem Farkı)

En net cevap şudur: HAGB kararları, vatandaşların genellikle E-Devlet üzerinden aldığı veya iş başvurularında sunduğu standart Adli Sicil Kaydı’nda görünmez.11 Bu, HAGB’nin en önemli avantajlarından biridir. Çünkü bu karar, CMK 231/5 uyarınca hukuki bir sonuç doğurmaz ve kesinleşmiş bir mahkumiyet niteliğinde değildir.6

Ancak bu, kararın hiçbir yere kaydedilmediği anlamına gelmez. HAGB kararları, Adli Sicil Kanunu uyarınca kendilerine özgü ayrı bir sisteme kaydedilir.4 Bu özel kayıtlara ancak hakimler ve savcılar, bir soruşturma veya kovuşturma ile bağlantılı olarak görevleri gereği erişebilirler.11 Yani, başka bir suç işlenmesi durumunda, yetkili makamlar kişinin daha önce HAGB alıp almadığını bu özel sistemden görebilirler.

Eğer denetim süresi (5 yıl veya 3 yıl) başarıyla tamamlanırsa, yani kişi kasıtlı yeni bir suç işlemez ve varsa yükümlülüklerine uyarsa, mahkeme davanın düşmesine karar verir ve bu özel sistemdeki HAGB kaydı da hukuki değerini yitirir, adeta silinmiş gibi olur.3 Ancak denetim süresi ihlal edilir ve mahkeme geri bıraktığı hükmü açıklarsa, işte o zaman bu açıklanan mahkumiyet kararı standart Adli Sicil Kaydı’na işlenir.4

Memuriyete Engel Mi?

Devlet Memurları Kanunu (DMK), belirli suçlardan mahkumiyeti veya belirli sürelerin üzerinde hapis cezası almayı memuriyete engel sayar. Ancak HAGB kararı, yukarıda açıklandığı gibi kesinleşmiş bir mahkumiyet hükmü niteliğinde olmadığından, tek başına memur olmaya veya memuriyete devam etmeye engel teşkil etmez.11 Hakkında HAGB kararı bulunan bir kişi, memuriyet sınavlarına girebilir veya mevcut memuriyet görevine devam edebilir.10

Burada kritik nokta yine denetim süresinin başarıyla tamamlanmasıdır. Eğer HAGB kararı bozulur ve açıklanan ceza, DMK’da belirtilen memuriyete engel suçlardan birine veya süreye ilişkin olursa, o zaman memuriyetle ilgili sorunlar ortaya çıkabilir.11

Özel Güvenlik Görevlisi Olmaya veya Silah Ruhsatı Almaya Etkisi Var Mı?

• Özel Güvenlik: HAGB kararı, genellikle özel güvenlik görevlisi olmaya veya kimlik kartını yenilemeye engel değildir.11 Kişi, denetim süresi boyunca “yargılaması devam eden” statüsünde kabul edilir ve bu durum genellikle özel güvenlik olmaya engel sayılmaz. Ancak, denetim süresi içinde suç işlenir ve HAGB kararı bozularak hüküm açıklanırsa, açıklanan cezanın niteliği ve süresi özel güvenlik olmaya engel teşkil ediyorsa, çalışma izni iptal edilebilir.11
• Silah Ruhsatı: Silah ruhsatı konusunda durum farklıdır. Mevzuat, haklarında ceza davası devam eden kişilere silah ruhsatı verilmesini engeller. HAGB kararı verilen ve denetim süresi devam eden kişi de bu kapsamda değerlendirildiği için, denetim süresi boyunca silah ruhsatı alamaz.11 Ancak, denetim süresi başarıyla tamamlandıktan ve mahkeme tarafından davanın düşürülmesine karar verildikten sonra, bu karar ibraz edilerek silah ruhsatı başvurusunda bulunulabilir.11

Görüldüğü gibi, HAGB kararının sağladığı avantajlar (sabıka kaydında görünmeme, memuriyete genellikle engel olmama gibi) tamamen denetim süresinin başarıyla tamamlanması koşuluna bağlıdır. Bu süre zarfındaki davranışlar, kişinin gelecekteki hukuki statüsünü doğrudan etkilemektedir.

Avukat Murteza AŞIK Diyor ki;

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), Türk ceza adalet sisteminde önemli bir yere sahip, bireylere belirli koşullar altında ikinci bir şans sunan özel bir kurumdur.2 Temel amacı, özellikle adli sicili temiz veya hafif suçlara karışmış kişileri cezaevine göndermeden, denetim altında tutarak topluma yeniden kazandırmaktır.1 HAGB kararı, sanık hakkında kurulan mahkumiyet hükmünün hukuki sonuç doğurmasını engelleyerek 6, kişinin sabıka kaydının temiz kalmasını sağlar ve sosyal hayata uyumunu kolaylaştırır.4

Ancak HAGB, bir beraat kararı değildir ve ciddi sorumlulukları beraberinde getirir. 5 (veya çocuklar için 3) yıllık denetim süresi boyunca kasıtlı suç işlememek ve varsa mahkemenin yüklediği denetimli serbestlik tedbirlerine uymak esastır.13 Bu koşulların ihlali, ertelenen cezanın açıklanması ve tüm hukuki sonuçlarıyla birlikte uygulanması anlamına gelir.12 2024 yılında yapılan yasal değişikliklerle sanığın rızasının aranmaması 12 ve kararlara karşı itiraz yerine istinaf yolunun açılması 16, HAGB kurumunun dinamik yapısını ve hukuki tartışmalara açık doğasını göstermektedir. Bu değişiklikler, hak arama yollarını güçlendirirken, uygulamanın nasıl şekilleneceğini zaman gösterecektir.

Haklarınızı Bilin, Hukuki Destekten Çekinmeyin

HAGB kurumunun şartları, süreci, sonuçları ve özellikle yeni yasal düzenlemeler ışığında kanun yolları oldukça teknik ve karmaşık detaylar içermektedir. Hakkınızda bir ceza davası yürütülüyorsa veya HAGB kararı verilmişse, bu sürecin her aşamasında haklarınızı tam olarak bilmeniz ve anlamanız büyük önem taşır. Hangi durumlarda HAGB kararı verilebileceği, denetim süresindeki yükümlülüklerinizin neler olduğu, bir ihlal durumunda ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceğiniz veya HAGB kararına karşı hangi yasal yollara başvurabileceğiniz gibi konularda doğru bilgiye sahip olmak, sürecin lehinize sonuçlanması açısından kritik olabilir.

Bu karmaşık süreçte, alanında uzman ve deneyimli bir ceza avukatından hukuki destek almak, haklarınızın en doğru şekilde korunması, sürecin usulüne uygun yönetilmesi ve olası risklerin en aza indirilmesi açısından hayati derecede önemlidir.27 Hukuki süreçlerde profesyonel yardım almaktan çekinmemek, adil bir yargılanma ve geleceğiniz için atacağınız en doğru adımlardan biri olacaktır.

 

Örnek Dilekçe: HAGB Kararı Talebi İçin

Sanık ya da Müdafii Tarafından Mahkemeye Sunulmak Üzere

Alıntılanan çalışmalar

1. H HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KURUMUNA İLİŞKİN SORUNLAR Arş. Gör. Anıl AKYILDIZ ÖZ Hükmün açıklanmas – DergiPark, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1249759
2. HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARLARI VE DİSİPLİN SORUŞTURMALARINA ETKİSİNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME – DergiPark, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3049078
3. CMK 231: Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) – Ayboğa Avukatlık Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://ayboga.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-cmk-231/
4. HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI (HAGB) NE DEMEKTİR, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.resithukuk.com/blog/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-ne-demektir
5. HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARININ HUKUKİ DENETİMİ Legal Review of The Suspension of The Pronouncement of – DergiPark, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4265736
6. HAGB NEDİR?(2025) – Ceza Avukatı, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.akademikhukuk.org/hagb-nedir/
7. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir? (CMK 231) – Ekin Hukuk Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.ekinhukuk.com.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi/
8. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 231.maddesinin 5.fıkrasındaki – Anayasa Mahkemesi, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.anayasa.gov.tr/Kararlar/GenelKurul/Basvuru_Karari/2016-16.pdf
9. HAGB Nedir? Hangi Durumlarda Uygulanır? – KANDEMİR HUKUK Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.kandemir.av.tr/hagb-nedir/
10. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Nedir? | Av. Feyza Hazar, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://feyzahazar.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-nedir/
11. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararı (CMK. 231) – Avukat Ali DENİZ, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.alideniz.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-karari/
12. Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması HAGB Nedir? – Kulaçoğlu Hukuk Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://kulacoglu.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geriye-birakilmasi-hagb-nedir/
13. Yargıtay Kararları Işığında Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması …, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.mevahukuk.com/post/yarg%C4%B1tay-kararlar%C4%B1-i%C5%9F%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda-h%C3%BCkm%C3%BCn-a%C3%A7%C4%B1klanmas%C4%B1n%C4%B1n-geri-b%C4%B1rak%C4%B1lmas%C4%B1-m%C3%BCessesi
14. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) – CMK 231 – AHD Durak Hukuk Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.ahddurakhukuk.com/ceza-hukuku/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-cmk-231/
15. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) – Avukat Baran Doğan, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://barandogan.av.tr/blog/ceza-hukuku/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi.html
16. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması HAGB 2025: Yeni Şartlar, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.bbhukuklegal.com/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-2025-yeni-sartlar-itiraz-yolu-ve-adli-sicil-kaydina-etkisi/
17. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) | Kula Hukuk, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://kulahukuk.com/blog/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb
18. CMK Madde 231 | Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması – Or Hukuk, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://or.av.tr/cmk-231-hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi/
19. Denetimli Serbestlik Tedbiri Uygulanarak Cezanın İnfazı – ÜNİTE, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://adm.ataaof.edu.tr/pdf.aspx?du=5XnZritoflIdbRQdzRwg%20g==
20. Anayasa Mahkemesinin HAGB Kararının Kendi İçinde Değerlendirilmesi, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.anayasa.gen.tr/hagb-2.htm
21. 8. Yargı Paketi İle Getirilen Yeni Düzenlemeler 15 Mart 2024 – Egemenoğlu – Hukuk Bürosu, erişim tarihi Nisan 21, 2025, http://www.egemenoglu.av.tr/tr/haberler/8-yargi-paketi-ile-getirilen-yeni-duzenlemeler-
22. Denetimli Serbestlik Şartları, Süresi ve İnfazı – Avukat Baran Doğan, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://barandogan.av.tr/blog/ceza-hukuku/denetimli-serbestlik-nedir.html
23. Denetimli Serbestlik Sıkça Sorulan Sorular – OLTU ADLİYESİ, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://oltu.adalet.gov.tr/denetimli-serbestlik-sikca-sorulan-sorular
24. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) – CMK 231 2025 – Avukat Tunç Sudi TOL, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.tuncsuditol.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-cmk-231/
25. Ceza İstinaf Kanun Yolu – Avukat Baran Doğan, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://barandogan.av.tr/blog/ceza-hukuku/istinaf-nedir-cmk.html
26. İstinaf Mahkemesi Nedir? Ne Kadar Sürer, Ne Zaman Sonuçlanır?, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.tahanci.av.tr/istinaf-mahkemesi-ne-kadar-surer/
27. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)-CMK 231 » Melih SAATÇI – Avukatlık ve Hukuk Bürosu – TRABZON, erişim tarihi Nisan 21, 2025, https://www.melihsaatci.av.tr/hukmun-aciklanmasinin-geri-birakilmasi-hagb-cmk-231/